Ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

Bir xil turdagi mahsulot bo’yicha
Alohida indekslar
Miqdor indeksi	iq=q1:q0
Baho indeksi	ip=p1:p0
Tannarx indeksi	is=s1:s0
Vaqt sarfi indeksi	it=t0:t1
Mehnat unumdorligi indeksi	iv=v1:v0

Agregat indekslar turli xildagi unsurlardan tuzilgan murakkab iqtisodiy hodisalarning o’rganilayotgan davrlar ichida o’rtacha o’zgarishini ta’riflaydi.

Mavjud ma’lumotlar asosida agregat indekslarni hisoblash imkoniyati bo’lmagan hollarda o’rtacha indekslar qo’llaniladi. Buning uchun mahsulotning tabiiy hajmi umumiy indeksi sur’atidagi “q” ni uning teng qiymati «i_gq₀» bilan o’zgartiramiz, u holda quyidagi ko’rinishdagi mahsulot miqdor indeksining o’rtacha arifmetik tortilgan formulasini olamiz:

Amaliyotda asosan quyidagi ko’rinishdagi agregat indekslar qo’llaniladi:

Turli xildagi mahsulot bo’yicha	Agregat indekslar
Miqdor indeksi
Baho indeksi
Tannarx indeksi
Vaqt sarfi indeksi
Mehnat unumdorligi indeksi
Harajat indeksi
Tovar oborot, qiymat indeksi

Agar baho agregat indeksi maxrajidagi r₀ o’rgina uning teng qiymati r₁:i_p ni qo’ysak yoki q₁r₀ ni q₁r₁:i_p nisbat bilan almashtirsak, u holda baho agregat indeksi o’rniga quyidagi o’rtacha garmonik tortilgan ko’rinshdagi formulaga ega bo’lamiz:

Demak, o’rtacha indeksni qaysi ko’rinishda hisoblashdan qat’i nazar, u agregat indeksga batamom o’xshash bo’lishi, u bilan birdek natija berishi kerak. Chunki o’rtacha indeks agregat indeksdan kelib chiqadi:

Har qanday belgi o’rtachasining o’zgarishiga, birinchidan, o’rtalashtirilayotgan belgining o’zgarishi ta’sir etsa, ikkinchidan, vaznlar o’zgarishi ta’sir qiladi. Agar agregat indekslarining surat va maxrajlarida vaznlar o’zgarishsiz qoldirilsa, u holda bunday ko’rinishdagi indekslar doimiy tarkibli indekslar deyiladi. Masalan, bahoning umumiy indeksida

Indekslashtirilayotgan belgi o’rtachalarining nisbati o’zgaruvchan tarkibli indeks deb yuritiladi:

Vaznlar tuzilmasi o’zgarishining o’rtachaning o’zgarishiga bo’lgan ta’sir kuchini tuzilmaviy siljishlar indeksi tavsiflaydi:

Murakkab iqtisodiy hodisalarning hudud (korxona, tashkilot, tuman, viloyat, respublika)lar bo’yicha nisbati statistikada hududiy indekslar deb yuritiladi. Bu indekslar ham alohida va umumiy ko’rinishda bo’lishi mumkin.
O’zaro bog’langan indekslar yordamida hodisalar o’rtasidagi bog’lanishni, natijaviy belgining umumiy o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillar kuchini tahlil qilish imkoniyati tug’iladi. Umumiy indekslar o’rtasida quyidagi bog’lanishlar mavjud. Baho indeksi (I_p) ni sotilgan mahsulotning tabiiy hajmi indeksi (I_q) ga ko’paytirsak, sotilgan mahsulot qiymati indeksi (I_qp) ni olamiz:
I_p·I_q = I_qp
.
Tannarx indeksi (I_s) ni ishlab chiqarilgan mahsulotning tabiiy hajmi indeksi (I_q)ga ko’paytirsak, ishlab chiqarish harajatlari indeksi (I_qs) kelib chiqadi:
I_c·I_q = I_qc
.
Mehnat unumdorligi indeksi (I_t) ni sarf qilingan mehnat miqdori indeksi (I_t) ga ko’paytirsak, ishlab chiqarilgan mahsulotning miqdor indeksi (I_a) kelib chiqadi:
I_t·I_t = I_a
.
Hosildorlik indeksi (I_x) ni ekin maydoni indeksi (I_em) ga ko’paytirsak, yalpi hosil indeksi (I_yax) kelib chiqadi:
I_x·I_em = I_yax
.
Baho indeksi (I_r) teskari qiymati (1:I_r) pulning sotib olish qudrati indeksi ga teng:
.
Real ish haqi indeksi (I_rx) nominal ish haqi indeksi (I_nx) bilan iste’mol buyumlari va xizmat bahosi indeksi (I_ibx) ga bo’linganiga teng:
I_rx= I_nx: I_ibx .