"ishlab chiqarishda boshqaruv" fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

Metallurgiya sanoati
. Hozirgi O‘zbekiston hududida rudadan metal olish 4-5 
ming yildan ziyod tarixga ega. Qadimda misdan turli buyumlar tayyorlangan. 
Keyinroq rudadagi metallardan qalay, kumush, oltin va boshqalarni eritish, quyish va 
qizdirib ishlash o‘zlashtirilgan, dastlabki tanga pullar zarb qilingan. Ilk o‘rta asrlarda 
Farg‘onada, Zarafshon, CHirchiq, Ohangaron vodiylaridagi bir qancha hududlarda 
zargarlik, mis-garlik, temirchilik, degrezlik, rixtagarlik rivojlangan. Ruh, surma, 
margimush, vismut, kobalt kabi rangli metallar ma’lum bo‘lmasada, ularning 
qotishmalaridan keng foydalanilgan. 
Qora metallurgiya 
sohasida faoliyat ko‘rsatayotgan yagona korxona Bekobod 
shahridagi “O‘zbekiston metallurgiya kombinati” Aktsiyadorlik ishlab chiqarish 
birlashmasidir. Unda po‘lat va po‘lat prokatlar, turli aylanma hajmdagi po‘lat 
soqqalar, va po‘lat trubalar hamda chiroyli va bejirim sirli idishlar ishlab chiqariladi.
Rangli metallurgiya
- respublika metalurgiyasining eng muhim, yetakchi 
tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Sanoatning bu turi O‘zbekistonda XX asrning 
25-yillaridan jadal rivojlana boshladi. Rangli, nodir va qimmatbaho metal (mis, 
qo‘rg‘oshin, ruh, volfram, molibden, kumush, oltin, simob) konlari topildi. 
Rangli 
metallar 
sifatini 
yaxshilash, 
ishlab 
chiqarish 
jarayonlarini 
intensivlashtirish, turli foydali qazilmalarning yangi konlarini o‘zlashtirish hisobiga 
rangli metallurgiya ishlab chiqarishini yanada rivojlantirish mo‘ljallanmoqda, shu bilan 
birga, yangi fabrika va konlar barpo etiladi. Jizzax viloyatida O‘zquloq ko‘rg‘oshin-
ruh koni, Surxondaryo viloyatida Xonrizm kon boyitish korxonasi quriladi. Olmaliq 
kon - metallurgiya kombinatida mis, ruh, sulfat kislotasi va yo‘ldosh elementlarni 
ishlab chiqarish ko‘paytiriladi.
Oltin qazib olish sanoati.
Markaziy Osiyoda, xususan, hozirgi O‘zbekiston 
erlarida miloddan avvalgi VI–V asrlardayoq oltin qazib olingan va undan turli 
taqinchoqlar, zargarlik buyumlari, bezaklar yasalgani mavjud arxeologik topilmalardan 
ma’lum.
O‘rta asrlarda oltinli qumlarni yuvish bilan birga mo‘g‘ullar bosqiniga qadar 
kovlangan CHotqol-Qurama, Nurota tog‘larida, markaziy Qizilqumdagi konlarda 
tug‘ma oltin kon lahmlari hozirgacha saqlanib qolgan. O‘zbekistonda ma’lum bo‘lgan 
konlarning ko‘pchiligidan qadimgi konchilar qisman foydalanganlar. 

---

17 
XIX asrning 80-yillaridan boshlab, Markaziy Osiyoning xom ashyo resurslarini 
o‘rganila boshlandi. O‘lkaning barcha joylarida tadqiqotlar o‘tkazildi, geologik 
kartalar tuzildi, ayrim konlar tavsiflandi. CHirchiq, Piskom va CHotqol daryolari 
vodiylarida kichik-kichik oltin izlovchi korxonalar oltin olish bilan shug‘ullana 
boshladilar, 1913-1917 yillarda esa Obirahmat darasi (Toshkent viloyati) dagi oltin 
konidan foydalanildi. 
Noyob metall konlarini qidirib topish va ulardan foydalanish muammolarini hal 
qilish ishlarida markaziy ilmiy muassasalar faol ishtirok etdilar. 30-yillar boshida 
«O‘zbekoltinnoyobmet» tresti tashkil etildi. O‘sha yillari Ohangaron, CHirchiq 
daryolari vodiylarida, Qurama tog‘larida oltin izlovchilar oltin qumini yuvish usulida 
ajratib olganlar, lekin yillik oltin olish bir necha o‘n kilogrammdan oshmagan.
Respublika mustaqillikka erishishi bilan O‘zbekiston hukumati uzoq yillar 
davomida sobiq ittifoq ixtiyorida bo‘lgan oltin qazib olish sanoatini respublika 
mustaqilligini mustahkamlash yo‘lida rivojlantirish bo‘yicha bir qancha 
tash
kiliy 
choralar ko‘rdi. 
Respublikada 40 dan ortiq oltin koni aniqlangan. Oltinning asosiy zahiralari 
Markaziy Qizilqumdagi oltin konlarida mujassam. O‘zbek oltini jahonning eng yuqori 
sifat standartlariga mos bo‘lib, to‘rtta to‘qqiz raqami bilan baholanadi va u oxirgi 25 
yilda e’tiroz (reklamatsiya) olgani yo‘q. So‘nggi yillarda u sifati uchun bir necha bor 
xalqaro sovrinlar bilan taqdirlandi. 
Evroosiyo qit’asida eng katta hisoblanadigan, rudasi tarkibida oltin ko‘p bo‘lgan 
Muruntov koni dunyodagi gigant konlari jumlasiga kiradi. Ushbu konning topilishi 
xalqaro geologiya jamoatchiligi tomonidan oltin qazib chiqarish bo‘yicha XX asr 
ikkinchi yarmining eng katta kashfiyoti deb e’tirof etildi. 
Muruntovdagi affinit korxonasida zamonaviy oltin tozalash texnologiyasi joriy 
etilgan bo‘lib, u bir qancha nou-xauni o‘z ichiga oladi. Bu esa, juda yaxshi tovar 
ko‘rinishiga ega bo‘lgan yuqori probali oltin olish imkoniyatini beradi. 
Mamlakat mustaqilligining dastlabki yillarida infratuzilmasi yuqori darajada 
rivojlangan Samarqand va Toshkent viloyatlarida oltin rudali konlar aniqlandi va 
razvedka qilindi. Dunyoning eng yirik oltin rudali provinsiyasi bo‘lgan Qizilqumdagi 
Muruntov koni bilan bir qatorda Aji-bugut, Bulutkon, Balpantov, Aritontov, Turbay va 
boshqa yangi konlar aniqlandi va o‘rganildi. 
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, oltin qazib chiqarish bo‘yicha juda katta ishlar 
amalga oshirildi. Natijada O‘zbekiston oltin qazib chiqarish bo‘yicha dunyoda 
sakkizinchi, MDH da esa ikkinchi (Rossiyadan keyin) o‘ringa chiqib oldi! Aholi jon 
boshiga oltin ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha O‘zbekiston MDHda birinchi va dunyoda 
beshinchi o‘rinda turadi. 
Respublika kumush konlariga ham ega. Bular Navoiy viloyatidagi Visokovoltnoe, 
O‘qjetpes, Kosmonavtchi va Namangan viloyatidagi Oqtepa konlaridir. Katta 
miqdordagi tasdiqlangan zaxiralar oltin va mis-porfir konlarida mavjud. Oqtepa koni 
kumush qazib chiqarish bo‘yicha eng istiqbolli va chet ellik investorlar uchun jozibali 
kondir. 
O‘zbekistonda qimmatbaho metallar bilan bir qatorda uran ham qazib olinadi. Uni 
olish uchun mineral xom ashyo bazasi mavjud. Uran eng samarali va ekologiya nuqtai 
nazaridan optimal hisoblangan usul - er ostida ishqorlarni yuvish usuli bilan olinadi. 

---

18 
Mis, ko‘rg‘oshin, ruh sanoati asosan Ohongaron-Olmaliq kon sanoati rayonida 
Qo‘rg‘oshinkon-Oltintopgan polimetall konlari, Qalmoqqir mis konlari negizida 
shakllana boshlagan. Ushbu sanoat tarmog‘ining yetakchi korxonasi tugal metallurgiya 
sikliga ega bo‘lgan Olmaliq kon-metallurgiya kombinati hisoblanadi. Kombinatning 
mis majmuasi Qalmoqqir mis koni, ruda boyitish fabrikasi, metallurgiya zavodidan, 
qo‘rg‘oshin - ruh majmuasi Qo‘rg‘oshinkon, Oltintopgan, CHalaga va boshqa konlar, 
ruda boyitish fabrikasi, metallurgiya zavodlarini o‘z ichiga oladi. Ular asosan 
tozalangan misni eksport qilmoqda. Har yili bir necha o‘n ming tonna mis ishlab 
chiqarayotgan O‘zbekiston mis zahiralari bo‘yicha dunyoda 10-o‘rinda turadi. Ruda 
konidagi rangli metallar qatlamlari asosan Toshkent viloyatining Olmaliq rudali 
maydonida joylashgan. Bu erdagi uchta konda bir necha mis zahiralari bor deb taxmin 
qilinmoqda. Bundan tashqari, Dalnee koni razvedka qilingan. Zahiralarning kattaligi, 
qazib chiqarish tannarxi, rudadagi misning tarkibi jihatidan MDH mamlakatlarida hali 
unga teng keladigan kon yo‘q. Volfram, molibden, litiy sanoatining yirik korxonasi 
O‘zbekiston qattiq qotishmalar va o‘ta chidamli CHirchiq metallar kombinati 
hisoblanadi. Kombinat ingichka volfram (Samarqand) va Qo‘ytosh volfram, molibden 
(Jizzax) konlari rudalari hamda mis rudalaridan ajratib olinadigan molibden negizida 
ishlaydi. Kombinatda birinchi molibden quyilmasi 1956 yili olingan. 1957 yildan esa 
qattiq qotishmalar ishlab chiqarish boshlangan. Kombinat mahsulotlari (100 turdan 
ortiq) elektrotexnika, po‘lat eritish, kon burg‘ilash sohalarida keng qo‘llaniladi. 
Respublikada yana bir qator nodir va sochma metallar - reniy, selen, tellur, 
skandiylar ishlab chiqariladi, rangli metallarning ikkilamchi quyilmalarini olish yo‘lga 
qo‘yilgan. Alyuminiy parchalarini qaytadan eritib, yiliga bir necha o‘n ming tonna 
ikkilamchi alyuminiy xalq xo‘jaligiga yetkazib berilmoqda.