Ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот

Хар_{ўз.маҳ.бир} = ΔХар _ум. : Δ МИЧ_миқ.
3. Ҳисобнинг кейинги қадами бўлиб умумий ўзгарувчан харажатларни (Хар_{ўз.маҳ.бир}) аниқлаш ҳисобланади. У маҳсулот бирлигига қилинган ўзгарувчан харажатларни ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг максимал миқдорига кўпайтириш йўли билан ҳисобланади:
Хар_ўз.ум = Хар _{ўз.маҳ.бир}х МИЧ_{макс.миқ..}

4. 
   Доимий харажатлар сўммасини (Хар_{доим.ум.}) аниқлаш учун умумий харажатлар сўммасидан ўзгарувчан харажатлар сўммасини айириб ташлаш лозим:
   

Хар_{доим.ум} = Хар _{ум.макс} – Хар _ўз.ум
ёки
Хар_{доим.ум} = Хар _{ум.макс} – (МИЧ _{мин.миқ} Хар _{ўз.маҳ.бир.}
Буни аниқ бир мисолда кўриб чиқамиз. Фараз қилайлик, 2004 йилнинг ойлар бўйича харажатлар ва ишлаб чиқариш даражалари тўғрисидаги қуйидаги маълумотлар олинган.

Ойлар	Ишлаб чиқариш ҳажми, дона	Ишлаб чиқариш харажатлари, минг сўм	Минимал кўрсаткичлар		Максимал кўрсаткичлар
			Ишлаб чиқариш ҳажми, дона	Харажат лар, минг сўм	Ишлаб чиқариш ҳажми, дона	Харажат Лар, минг сўм
Январ	400	1050	400	1050	-	-
Феврал	600	1700	-	-	-	-
Март	550	1600	-	-	-	-
Апрел	800	2100	-	-	-	-
Май	750	2000	-	-	-	-
Июн	900	2300	-	-	900	2300

Ишлаб чиқаришнинг минимал ҳажми январда, максимал ҳажми эса июн ойида.

1. 
   Биринчи ўринда максимал ва минимал кўрсаткичлар орасидаги фарқни ҳисоблаймиз.
   

а) маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми – 500 дона
Δ МИЧ_миқ = 900-400 =500 дона
б) ишлаб чиқариш харажатлари – 1250 минг.сўм.
Δхар _ум = 2300 – 1050 = 1250

2. 
   Маҳсулот бирлигига тўғри келадиган ўзгарувчан харажатлар – 2,5 минг.сўм.
   

Хар _{ўз.маҳ.бир} =1250 : 500 = 2,5. минг сўм

3. Умумий ўзгарувчан харажатлар – 2250 минг.сўм

Хар _ўз.ум =2,5 . 900 = 2250 минг сўм

4. Умумий доимий харажатлар – 50минг.сўм.

Хар_{доим.ум} =2300 – 2250 =50 ёки 1050 – (400 . 2,5) =50.


Ишлаб чиқариш зарарсизлигининг таҳлили. Зарарсизлик (Cost – volume –profiI) таҳлилини ёки CVP- таҳлилини мақсади - маҳсулот ишлаб чиқариш вақт бўйича чекланган ва корхоналарнинг ишлаб чиқариш қувватлари ўзгармаган ҳолда ўтган давр учун молиявий натижаларни ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқлигини аниқлаш.
Шу билан бирга асосий шартлар қуйидагилар бўлиши керак:

1. 
   Ўзгарувчан харажатлар ва сотиш нархи, яъни маҳсулот бирлигининг маржинал даромади ўзгармас ҳисобланади ва ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқ эмас.
   
2. 
   Умумий доимий харажатлар ишлаб чиқариш ҳажми ўзгариши билан ўзгармайди, лекин маҳсулот бирлиги учун ўзгаради.
   
3. 
   Ишлаб чиқариш ҳажми ўзгариш билан маҳсулот бирилигининг фойда сўммаси ўзгаради.
   

Юқорида таъкидланганидек кўринадики, CVP – таҳлил зарарсизлик нуқтаси ва маржинал даромаднинг таҳлили ва ҳисобига асосланган.
Зарарсизлик нуқтаси - бу реализациядан олинган даромад умумий харажатларга тенг бўлган нуқта, яъни даромад ҳам зарар ҳам йўқ.
Фойда (зарар) – бу маржинал даромад ва доимий харажатлар орасидаги фарқ. Зарарсизлик нуқтаси маржинал даромад (МД) доимий харажатларга тенг бўлган жойда бўлади. Шундай қилиб, юқорида келтирилганидек нисбат тузиш мумкин.
МД бир бирлик учун (МД_дона) = Нарх (Н) –Хар _{ўз.маҳ.бир.}