Ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот

Ишлаб чиқариш харажатлари бевосита маҳсулот ишлаб чиқариш билан боғлиқ. Улар ўз навбатида қўйидаги бўлимларга ажратилади;

• 
  материалларнинг бевосита харажатлари;
  
• 
  меҳнат ҳақи учун бевосита харажатлар;
  
• 
  ишлаб чиқариш умумий харажатлари.
  

Материалларнинг бевосита харажатлари ва меҳнат ҳақи учун бевосита харажатлар бирламчи харажатлар ҳисобланади, чунки улар бевосита маҳсулот ишлаб чиқариш билан боғлиқ ва тўғри маҳсулот бирлигининг таннархига киритилади. Ишлаб чиқаришнинг умумий харажатлари белвосита харажатлар дейилади, яъни ўз қийматини тайёр маҳсулотга қисман-қисман ўтказиб борадиган харажатлардир. Масалан, асосий воситаларнинг таннархига киритиладиган харажатлари бўйича мисол бўлади. Унинг натурал шакли ўзгармайди. Маҳсулот шаклида ёки таркибида ўз ифодасини топмайди. Лекин б харажатларга киритилади. Бирламчи ва билвосита харажатлар йиғиндиси маҳсулотнинг ишлаб чиқариш таннархини ташкил қилади.
Ноишлаб чиқариш харажатлари маҳсулот ишлаб чиқариш билан бевосита боғлиқ эмас.Улар маҳсулот сотиш, илмий изланиш, маъмурий бошқарув харажатларини, кредит бўйича фоизларни тўлаш харажатларини ва бевосита корхона ишлаб чиқариш фаолияти билан боғлиқ бўлмаган бошқа харажатларни ўз ичига олади. Харажатларнинг ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш харажатларига бўлиниши бухгалтерия ҳисоб ва таҳлилини амалга оширишда ва корхона фаолияти натижаларига таъсир қилувчи омилларни ҳисоблашда инобатга олиш зарурлиги билан ифодаланади. Бундан ташқари, корхона улар асосига ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш харажатларнинг умумий харажатлар суммасидаги улуши тўғрисида хулосалар қилишда ва харажатларни қисқартириш ва тежаш бошқарув қарорларини қабул қилишида ҳам фойдаланиш мумкин. Ноишлаб чиқариш харажатларининг улуши ошиши фойданинг камайишига ва ишлаб чиқариш самарадорлигининг пасайишига олиб келади.
Ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш харажатлари суммаси тўғрисидаги маълумотлар молиявий ҳисоботларнинг 2 шакл «Фойда ва зарарлар тўғрисидаги ҳисобот», 5 шакл «Бухгалтерия балансига илова», 6 бўлим «Корхона томонидан қилинган харажатлар», шунингдек, «Корхона маҳсулотини ишлаб чиқариш ва сотиш тўғрисидаги ҳисобот» номли статистик ҳисоботларида келтирилади.