V BOB. H U JJA T LA SH TIR ISH VA
IN V E N T A R IZ A T SIY A
5.1. Hujjatlar va ular haqida tushuncha
Buxgalteriya hisobi usullaridan biri hujjatlashtirish bo‘lib,
ahamiyati xo ‘jalikni yuritishda, boshqaruvni oqilona tashkil etish-
da, shuningdek, hisob ishlarini yuritish oldiga q o ‘yilgan
vazifa
ham da talablarga javob berishda zaruriydir.
Buxgalteriya hisobida sodir b o ‘layotgan jarayonlar o ‘sha vaqt-
ning o ‘zidayoq maxsus hujjatlarda rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlar
buxgalteriya hisobi hujjatlari deb ataladi. Buxgalteriya hisobin
ing eng muhim xususiyatlaridan biri unda barcha x o ‘jalik operatsi-
yalari yoppasiga qayd qilinadi. Bu narsa barcha x o ‘jalik jarayonla-
rinmg to ‘la tavsifini olish uchun zarur.
Buxgalteriya hisobining yana bir xususiyati unda xo‘jalik ja -
rayonlarining hujjatlashtirilishidir. Buxgalteriya hisobi tizimida
qayd qilinadigan har bir operatsiya dastlab hujjatlashtiri 1 ishi kerak.
Hujjat buxgalteriya hisobi m a’lumotlarining yagona manbai hisob
lanadi. Shu sababli buxgalteriya hisobida hujjatsiz malumotlar ax
borot sifatida tan olinmaydi. Buxgalteriya hisobi hujjatlari b o ‘lib
o ‘tgan voqea-hodisalar to ‘g ‘risidagi yozm a guvohdir, y a ’ni hujj
atlar o‘tgan davr to ‘g ‘risida m a ’lumot beradi.
Barcha operatsiyalami qamrab oladigan hujjatlam ing mavjudli-
gi buxgalteriya hisobi m a’lumotlaridan moddiy javobgar shaxslar
faoliyati ustidan nazorat qilish uchun foydalanish va boshqarish uc
hun asoslangan m a’lumotlar olish imkonini beradi.
Buxgalteriya hisobida yig ‘m a yakunlangan k o ‘rsatkichlarni ol
ish uchun y ig ‘ilgan m a’lumotlami ilmiy ishlashning maxsus usul
laridan foydalaniladi. Bu usuliam ing muhim xususiyatlari
shundan
iboratki, ular alohida ajratib olingan korxona, tashkilot va muassa-
salarning butun xo‘jalik faoliyatini uzluksiz va o ‘zaro bo glangan
holda aks ettirilishini ta ’minlaydi.
i l l
Buxgalteriya hisobining m aiu m o tlari ayrim korxona, tashki-
lot va muassasalar ham da m a’lum bir kompaniya tarkibiga kiradi-
gan korxonalar guruhi b o ‘yicha boshqaruv
qarorlarini qabul qilish
va ularning ishini audit qilish uchun audit manbai sifatida xizmat
qiladi. Buxgalteriya hisobining qator hisob k o ‘rsatkichlari umum-
lashtirilgan ko‘rinishda korxonaning moliyaviy holatini baholash-
da ishlatiladi.
Umumlashgan k o ‘rsatkichlam ing bir guruhi faoliyatni bahol-
ashda buxgalteriya hisobining m a’lum otlariga asoslanadigan statis
tik hisob yordamida olinadi. Hisobi hujjatiari 0 ‘zbekiston Respub
likasi Statistika Q o ‘mitasi ishlab chiqqan
va tasdiqlagan maxsus
blankalarga ro ‘y bergan yoki sodir etilishi kerak b o ig a n x o ‘jalik
jarayonlarining ham ma rekvizitlarini aks ettirilgan holda tuziladi.
Bundan tashqari, korxona maxsuslashtirib ishlab chiqqan blanka
shakllari ham qo‘llaniladi, ushbu hollarda ishlab chiqilgan blank-
alar shakli moliya tashkilotlari tom onidan tasdiqlanishi kerak.
Rekvizitlar - bu hujjat nomi, mazmuni, to ‘ldirish sanasi, tasdiqlov-
chi belgilar kabi k o ‘rsatkichlami ifodalovchi yozuvlar. Rekvizitlar-
ni noto‘g ‘ri yoki buzib k o ‘rsatish ham buxgalteriya hisobi tartib va
tamoyillarinmg buzilishiga olib keladi. Shuning uchun buxgalteri
ya hisobida hujjatlam ing rekvizitlarini aniq va to ‘g ‘ri rasmiylashti-
rish talab qilinali. Blankalam ing eskirganlarini
va andozaga javob
bermaydigan shakllarini ishlatish ta ’qiqlanadi.
Hozirgi davrda korxonalar o ‘z buxgalteriya hisobini yuritish-
da zamonaviy texnika vositalaridan keng foydalanmoqdalar. B un
da korxonalarga birlamchi hujjatlam i hamma standartlar talabiga
rioya etgan holda, hisoblash texnikalari orqali ishlab chiqarishga
ruxsat etilgan.
O ‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan hollar
da b a ’zi hujjatlar qat’iy hisobda olib boriladi.
Bunday blankalar-
dan foydalanish va ular asosida hisob yuritish tartibi ham da ular
dan fbydalanuvchi korxonalar doirasi moliya vazirligi va tegishli
boshqarmalar tomonidan belgilanadi.
Q at’iy hisobda turgan blankalar o ‘m atilgan tartibda tartib raqa-
mi bilan belgilanadi, albatta korxona muhri, m as’ul xodimning
112
irazosi bilan ham tasdiqlanishi zarur. Blankalarda m a ’lumotlar aks
ettirilishining
ahamiyati shundaki, aw alam bo r xo'jalik jarayoni
ro 'y berganligining isbotini bersa, ikkinchidan mulkchilik saqlan-
ishini ta ’minlaydi va yana korxona ichki boshqaruvi uchun ham
da yuqori boshqaruvi,
audit nazorati, tekshiruvi uchun ham xizmat
qiladi. Hujjatdagi m a’lumotlardan foydalanib korxona, muassasa,
tashkilotlar faoliyati o ‘rganiladi, tahlil qilinadi, baho beriladi va te
gishli xulosalar chiqarilib, ular asosida
chora-tadbirlar belgilana-
di, tegishli qonun qoidalar qabul qilinadi va hayotga tatbiq etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
