Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

Dt 
Kt
Dt 
Kt
Analitik schyotlarda esa natura va boshqa o ‘lchov birliklari 
q o ‘llanilishi ular shaklining quyidagi ko‘rinishda b o lish in i taqo- 
zo etadi:
Obyekt
nomi
Bahosi
Boshlan-
g'ich qoldiq
Kirim
Chiqim
Oxirgi qoldiq
Soni
Sum-
ma
Soni
Sum-
ma
Soni
Sum-
ma
Soni
Sum-
ma
104

---

Analitik schyot qaysi sintetik schyot doirasida ochilgan b o ‘lsa, 
uning aylanma qaydnomadagi m aiu m o tlari tegishli sintetik schy­
ot m a’lumotlari bilan mos kelishi zarur. Sintentik hisob schyotlari 
bo‘yicha aylanma bosh lan g ich qoldiq qatoridagi Debet va Kredit 
summalari teng kelishi shart bu tenglik ulardagi ko'rsatkichlar 
xo‘jalik m ab lag iari (aktiv schyotlar) va ular tashkil topish man­
balari (passiv schyotlar) bo sh lan g ich qoldiqlarini bildirishi bi­
lan izohlanadi. Aylanm a b o iim id ag i Debet va Kredit summalari 
jam m ing ham tengligi zaruriy shart b o iib , bu tenglik esa x o ‘jalik 
jarayonlarini buxgalteriya prov odkasi orqali bir vaqtda bir xil sum- 
mani bir schyotning debeti va ikki schyot kreditida ikki yoqlama 
yozuv orqali aks ettirishi bilan izohlanadi. Oxirgi b o iim d ag i Debet 
va Kredit summalam ing jam i tengligi korxonadagi mavjud b o ig a n
xo‘ja!ik m ab la g ia r va ular tashkil topgan manbalarini aylanma qa- 
ydnoma tuzilayotgan vaqtdagi miqdor holatini bildirishi bilan tus- 
huntiriladi.
Schyotlar tizimi x o ‘jalik m ab lag iarin i tashkil topish manbala­
rini, xo‘jalik jarayoni natijasida ularning tarkibiy, miqdoriy \ a ha- 
rakat jihatidan o ‘zgarib borishini iqtisodiy guruhlash va doimo tez- 
kor nazorat qilib borishdir.
Ikki yoqlama yozuv - bu xo‘jalik jarayonida vujudga keladigan 
o ‘zgarishlami schyotlar tizimi orqali ifodalanishidir.
Ikki yoqlama yozuv usulming ahamiyati shundaki, uning yor­
damida, hisob ishlari to ‘g ‘ri yuritilayotganligini nazorat qilib bor- 
ish imkoniyati yaratiladi. X o‘ jalik jarayonini bir schyotining de­
beti va ikkinchi schyotning kreditida aks ettirilishi buxgalteriya 
o ikazm asi deyiladi.
Schyotlami ular m aium otlam i qay darajada aks ettirishiga qa- 
rab sintetik va analitik schyotlarga ajratish mumkin. Sintetik schy­
otlarda xo‘jalik m ablagiari va ular tashkil topish manbalari haqi­
dagi m aiu m o tlar umumlashtirib, pul o ic h o v birligida aks ettirila­
di. Sintetik schyotlar orqali yuritiladigan hisob esa sintetik hisob 
deb ataladi.
105

---

Aylanm a vedom ostlar schyotlaming oy boshiga va oxiriga qol- 
gan qoldig‘i hamda oy bo‘yicha aylanma m a’lumotlarga asosan oy 
oxirida tuziladi, aylanma vedom ostlar sintetik va analitik schyotlar 
b o ‘yicha tuzilishi mumkin. Aylanma vedomostda uch juftxonalar 
m avjud b o ‘lib, ularda har bir schyot b o ‘yicha oy boshiga qoldiq, oy 
aylanmalari va oy oxiriga qolgan qoldiq k o ‘rsatiladi. Aylanm a ve- 
domostdagi o ‘zaro tenglik debet va kredit aylanmalari registratsi- 
ya jum alining jam iga ham teng b o ‘lishi kerak. Buning sababi har 
bir x o ‘jalik muomalasining summasi registratsiya jum alida hamda 
schyotlaming debet va kreditida aks ettiriladi. Bunday o ‘zaro teng­
lik katta nazorat aham iyatiga ega. Aylanm a vedomostning schy­
otlar bo'yicha qoldiqlariga asosan buxgalteriya balansi tuziladi. 
Aylanm a vedomostlami tuzish k o ‘p mehnat talab qiladigan jaray- 
on b o ‘lib hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi shakllarini va hisob reg­
istratsiya usullari takomillashishi natijasida aylanma vedomostlar 
asta- sekin y o ‘qola bormoqda. Hisobni zamonaviy tashkil etishda 
ular istisno tarzida ayrim hollarda q o ‘llaniladi.