~ 236 ~
Polimetilendi(tio)amidofosfat oq granulali kristalldir. Suvda eriydi, organik
erituvchilarda erimaydi. Erish harorati - 117,3
℃
. Suvli eritmasi kuchli kislotali muhitga
ega, 1% eritmasida pH - 1,89 ga teng. Modda yomon
termik barqarorlikka ega va
isitishda oson parchalanadi.
Ushbu tadqiqotning maqsadi, texnologik parametrlarning mochevina va
tiomochevinaning ortofosfat kislotasi bilan o‘zaro ta’siri kondensatsiyasiga va ularning
massa oligomerizatsiyasi jarayoniga ta’sirini baholash edi.
Ma’lumki, mochevina birikmalarining massadagi o‘zaro ta’siri ularning
tuzilishiga, konsentratsiyasiga va boshqa omillarga bog‘liq
va reaksiyalarda
konsentratsiya ta’sirini hisobga olish ba’zi hollarda reaktivlarning ularning reaktivligiga
ta’sirini baholashga imkon beradi.
Suvsiz muhitdagi azotli va fosforli oligomerlarini sintez qilishda reaksiya
avvalida diamidofosfatlar quyidagi sxema bo‘yicha hosil bo‘ladi:
NH
2
H
2
N
C
HO
OH
P
X
OH
O
+
H
2
N
C
P
X
OH
O
O
O
NH
2
C
X
NH
3
Bu yerda Х – O va S
Ortofosfat kislotasi va karbamidning nisbati 1:2 ni tashkil qiladi. Kondensatsiya
karbamid eritmasida 408-413 K haroratda amalga oshiriladi.
Dastlab 55-70% (tio)mochevina kiritiladi, shundan so‘ng mahsulot soviydi va
qolgan (tio)mochevina qo‘shiladi [1].
Keyin
olingan
mahsulotga
hisoblangan
formalin
miqdori
qo‘shilib,
formaldegidning di(tio)amidofosfatlar bilan kondensatsiyalanish jarayoni suvli muhitda
333 K haroratda o‘tkazildi.
Formaldegidning di(tio)amidofosfatlar bilan reaktsiyasini quyidagicha ko‘rsatish
mumkin:
CH
2
O
n
+
H
2
N
C
P
X
OH
O
O
O
NH
2
C
X
CH
2
H
2
N
C
P
X
OH
O
O
O
NH
C
X
HN
C
P
X
OH
O
O
O
NH
C
X
H
2
O
H
Bu yerda Х – O va S
Formaldegidning diamidofosfatlar bilan o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘lgan
mahsulot quyidagi xususiyatlarga ega:
oq qattiq, uchmaydigan, asosiy tarkibiy qism
98,7%, aralashmalar 1,3%. Ishchi eritmani olish uchun 50-55% gacha suyultiriladi.
Ushbu birikmaning tarkibi UB, IQ spektral va
elementar tahlillar bilan
tasdiqlangan. IQ-spektrlari UR-20 asbobida qayd etildi. Namunalar uchun kaliy
bromidli tabletkalardagi moddalarni to‘xtatib turish usuli ishlatilgan.
Qumqo‘rg‘on suv ombori cho‘kindi qatlamidan olingan bentonit va
polimetilendi(tio)amidofosfatni laboratoriya sharoitida 10:1 nisbatta modifikatsiyalab
olingan kompozit murakkab polimer o‘g‘itlarning
tuproq unumdorligi va paxta
~ 237 ~
hosildorligiga ta’siri o‘rganildi. O‘rganish maqsadida, Bobotog‘ va Boysun tog‘
tizmalari oralig‘ida dehqonchilikni rivojlantirish uchun qulay bir geografik muhitda
joylashgan O‘zPITI ning Surxondaryo filiali dalasida tajriba o‘tkazilgan.
Tajriba sinov dalalarida o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasiga ko‘ra, o‘g‘it berilmagan
1-nazorat variantida g‘o‘zadan gektaridan o‘rtacha 20,3 sentner hosil olingan bo‘lsa,
bentonit va polimetilenditioamidofosfat bilan o‘g‘itlangan 2-variantda gektaridan
olingan hosil 37,2 sentnergacha ko‘paydi. Bentonit va polimetilendiamidofosfat bilan
o‘g‘itlangan 3-variantda gektaridan olingan o‘rtacha hosildorlik 38,0
sentnerga yetdi
yoki eng ko‘p hosil olingan.
Xulosa: Polimetilendi(tio)amidofosfat hosil bo‘lish reaksiyalari o‘rganildi.
Polimetilendi(tio)amidofosfatning kimyoviy va fizik xususiyatlari va IQ spektri
o‘rganilib, mahsulotning tarkibiga boshlang‘ich reagentlar nisbatining ta’siri isbotlandi.
Tajriba
dalasida
o‘tkazilgan
tadqiqot
natijalariga
ko‘ra
bentonit
va
polimetilendiamidofosfat bilan o‘g‘itlangan variantda hosildorlik yuqori ekanligi
aniqlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: