Iqtisodiyoti

aylanma fondlar
ham muhim 
ahamiyatga ega. Aylanma fondlar – mahsulot ishlab chiqarish, 
xizmatlarni bajarish jarayonida bir marta qatnashib, qiymatini shu 
mahsulotlarga to‘liq o‘tkazib, o‘z shaklini ham o‘zgartiradigan 
vositalardir. Qishloq xo‘jaligidagi aylanma fondlar turkumlanishi 9.2-
rasmda keltirilgan. 
Qishloq xo‘jaligida aylanma fondlarga urug‘liklar, yoqilg‘i, 
yog‘lovchi materiallar, kimyoviy vositalar, yem-xashaklar, kam 
qiymatli, tez to‘zuvchi materiallar, joriy va valyuta hisob raqamlaridagi, 
kassadagi mablag‘lar va boshqa shu kabilar kiradi. Aylanma fondlar 
ishlab chiqarish va realizatsiya jarayonining uzluksiz amalga oshishini 
ta’minlab turadi. Aylanma fondlar qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish 
jarayonida bir marotaba qatnashib, o‘z shaklini o‘zgartiradi. Masalan, 
ekilgan urug‘ o‘simlikka, mineral o‘g‘itlar esa oziqa moddalarga 
aylanadi, yonilg‘idan foydalanish natijasida mashina-traktorlar ish 
bajaradi va hokazo. 

---

236 
 
 
9.2-rasm. Qishloq xo‘jaligi aylanma fondlarining turkumlanishi. 
 
Aylanma fondlar ishlab chiqarish jarayonida bajarayotgan 
vazifalarini e’tiborga olgan holda uch guruhga bo‘linadi: ishlab 
chiqarish zahiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlari va 
muomaladagi vosita va mablag‘lar.
Qishloq 
хo‘jaligida aylanma fondlar iqtisodiyot boshqa 
tarmoqlaridagi aylanma fondlardan farq qilib, quyidagi o‘ziga хos 
хususiyatlarga ega: 
a) ishlab chiqarish siklining uzoq davom etishi munosabati bilan 
aylanma fondlar aylanishining sekinligi. Aylanma fondlarni tashkil 
etishda uning bu xususiyatini inobatga olish lozim;

---

237 
b) qishloq хo‘jaligi ishlab chiqarishining mavsumiyligi sababli 
yilning turli davrlarida aylanma fondlar sarfi tarkibining keskin o‘zgarib 
turishi. Qishda aylanma fondlar sarfi tarkibida yem-xashakning salmog‘i 
yuqori bo‘lsa, bahorda urug‘lik, yoqilg‘i-moylash materiallari, o‘g‘it, 
ehtiyot qism va boshqalarning sarfi keskin ortadi;
d) aylanma fondlarning bir qismi ichki хo‘jalik ehtiyoji uchun
foydalaniladi. Qishloq хo‘jalik mahsulotlarining bir qismi sotilmaydi, 
balki natural shaklida (urug‘lik, yem-хashak va hokazo) qaytadan
ishlab chiqarish jarayonida foydalaniladi. 
Aylanma 
fondlarining 
aylanishi 
o‘zida 
uch 
bosqichni 
mujassamlashtiradi: ta’minot, ishlab chiqarish va realizatsiya
(sotish). 
Aylanma fondlarning tarkibi korxonalarning ixtisoslashuviga qarab 
turlicha bo‘ladi. Masalan, don mahsulotlari yetishtiruvchi korxonalarda 
aylanma fondlarning asosiy tarkibini urug‘lik, o‘g‘it, yoqilg‘i, ehtiyot 
qismlar, texnikalar band etgan bo‘lsa, chorvachilik korxonalarida bu 
tarkibni asosan ozuqa, boquvdagi hayvonlar band etadi. 
Aylanma 
fondlar 
qishloq 
xo‘jaligi 
mahsulotlarini 
ishlab 
chiqarishda xo‘jalik faoliyatining so‘nggi natijalariga bir xilda ta’sir 
etmaydi. Ta’sir etish darajasiga qarab aylanma fondlar: 
- qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish jarayoniga va samaradorligiga 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiluvchi; 
- ishlab chiqarish jarayoniga va samaradorligiga bilvosita ta’sir 
qiluvchi aylanma fondlarga bo‘linadi. 
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida mahsulot tannarxini pasaytirish va 
olinadigan foyda summasini ko‘paytirish uchun aylanma fondlardan 
samarali foydalanishga alohida e’tibor berish lozim.