Iqtisodiyoti

 
3. Asosiy va aylanma fondlardan foydalanish holati va 
samaradorligini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar. 
Qishloq xo‘jaligi korxonalari o‘zlarida mavjud bo‘lgan asosiy va 
aylanma fondlardan samarali foydalanishlari lozim, bu tarmoqning 
rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Bunda bir qator ko‘rsatkichlardan 

---

240 
foydalanib asosiy va aylanma fondlardan foydalanish holati hamda 
samaradorligi tahlil qilinadi. 
Asosiy fondlardan foydalanish holatini aniqlashda quyidagi
ko‘rsatkichlardan foydalaniladi:
a) asosiy fondlarning o‘sish koeffitsiyenti. Bu ko‘rsatkichni 
aniqlash uchun asosiy fondlarning yil oxiridagi qiymatini ularning yil 
boshidagi qiymatiga taqsimlanadi. Bunda quyidagi formuladan 
foydalaniladi: 
AFb
AFo
Ko
=
'
Bunda: 
Ko‘
– asosiy fondlarning o‘sish koeffitsiyenti; 
AFo
– asosiy fondlarning yil oxiridagi qiymati (ming so‘mda); 
AFb
– asosiy fondlarning yil boshidagi qiymati (ming so‘mda).
b) asosiy fondlarning hisobdan chiqish koeffitsiyenti. Bu 
ko‘rsatkichni aniqlash uchun korxonada yil davomida hisobdan 
chiqarilgan asosiy fondlar qiymatini yil boshidagi asosiy fondlar 
qiymatiga taqsimlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalaniladi: 
AFb
AFch
Kch
=
Bunda: 
Kch
– asosiy fondlarning hisobdan chiqish koeffitsiyenti; 
AFch
– yil davomida hisobdan chiqarilgan asosiy fondlarning 
qiymati (ming so‘mda); 
AFb
– asosiy fondlarning yil boshidagi qiymati (ming so‘mda).
d) asosiy fondlarning yangilanish koeffitsiyenti. Bu ko‘rsatkichni 
aniqlash uchun korxonada yil davomida ishga tushirilgan asosiy fondlar 
qiymatini asosiy fondlarning yil oxiridagi qiymatiga taqsimlanadi. 
Bunda quyidagi formuladan foydalaniladi: 
AFo
AFit
Ky
=
Bunda: 
Ky
– asosiy fondlarning yangilanish koeffitsiyenti; 
AFit
– yil davomida ishga tushirilgan asosiy fondlarning qiymati 
(ming so‘mda); 
AFo
– asosiy fondlarning yil oxiridagi qiymati (so‘mda).
e) asosiy fondlarning eskirish koeffitsiyenti. Bu ko‘rsatkichni 
aniqlash uchun asosiy fondlar uchun hisoblangan amortizatsiya 
summasini ularning o‘rtacha yillik qiymatiga taqsimlanadi. Bunda 
quyidagi formuladan foydalaniladi: 

---

241 
AFq
A
Ke
=
Bunda: 
Ke
– asosiy fondlarning eskirish koeffitsiyenti; 
A
– asosiy fondlar uchun hisoblangan amortizatsiya summasi 
(ming so‘mda); 
AFq
– asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymati (ming so‘mda).
f) asosiy fondlarning yaroqlilik koeffitsiyenti. Bu ko‘rsatkichni 
aniqlash uchun asosiy fondlar boshlang‘ich qiymati va ular uchun 
hisoblangan amortizatsiya summasi orasidagi farqni ularning o‘rtacha 
yillik 
qiymatiga 
taqsimlanadi. 
Bunda 
quyidagi 
formuladan 
foydalaniladi: 
AFbq
A
AFbq
Kya
−
=
Bunda: 
Kya
– asosiy fondlarning yaroqlilik koeffitsiyenti; 
A
– asosiy fondlar uchun hisoblangan amortizatsiya summasi 
(ming so‘mda); 
AFbq
– asosiy fondlarning boshlang‘ich qiymati (ming so‘mda).
Asosiy 
fondlardan 
foydalanish samaradorligini 
aniqlashda 
quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi:
a) xo‘jalikning asosiy fondlar bilan ta’minlanganlik darajasi. Bu 
ko‘rsatkichni aniqlash uchun asosiy fondlarning o‘rtacha yillik qiymatini 
qishloq xo‘jalik yerlari maydoniga taqsimlanadi. Bunda quyidagi 
formuladan foydalanadi: