"iqtisodiyot va menejment "

Kelgusi davr xarajatlarni me`yorlashtirish.
O`sib borayotgan fan-texnika 
taraqqiyoti sur`atlari aylanma mablag’larning kelgusi davr xarajatlari ahamiyatini 
oshirmoqda. Bu xarajatlar korxonaning maxsus buxgalteriya hisobida uchta manba: 
yangi texnikani o`zlashtirish fondi (agar korxonada shunday fond mavjud bo`lsa), 
bank krediti va foyda (xarajatarni mahsulot tannarxiga kiritish yo`li bilan) hisobiga 
yig’iladi. Aylanma mablag’larning kelgusi davr xarajatlari (M
kdx
) me`yorini 
hisoblashda quyidagi formulaga amal qilinadi: 
M
kdx
 = X + X
ich
 + X
t
Bunda: X – yil boshida kelgusi davr xarajatlari uchun sarflanishi mo`ljallangan
mablag’lar miqdori (buxgalteriya hisoboti bo`yicha); 
X
ich
– rejadagi yilda loyiha-smetalarda ko`zda tutilgan ishlab chiqarish
xarajatlari; 

---

90 
X
t
– o`zlashtirilayotgan mahsulot tannarxiga kiritiluvchi hamda smetalarda 
ko`zda tutiluvchi yoki maxsus manbalar hisobiga qoplanuvchi xarajatlar. 
Alohida elementlar bo`yicha aylanma mablag’lar xarajatlari me`yorlari 
aniqlangandan so`ng, aylanma mablag’larga bo`lgan umumiy ehtiyojlar (me`yoriy) 
miqdori hisoblanadi. Korxona aylanma mablag’lariga bo`lgan umumiy ehtiyoj, ishlab 
chiqarish zaxiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor mahsulot va kelgusi davr 
xarajatlaridan iborat bo`ladi.
3.5.Aylanma fondlar samaradorligini aniqlovchi ko`rsatkichlar 
va ularni yaxshilash yo`llari. 
Bozor iqtisodiyotiga o`tish sharoitida har bir korxonaning eng muhim 
vazifalaridan biri bo`lib moddiy resurslarni tejash hisoblanadi, moddiy resurslar 
ishlab chiqarish xarajatlarining katta qismini tashkil etib, ularning tejalishi foyda 
hajmiga bevosita ta`sir ko`rsatdi. Foyda – bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona o`z 
faoliyatini rivojlantirishiga asosiy manbai hisoblanadi. 
Moddiy resurslarni tejash manbaalari va yo`llari bir-biridan farqlanadi.