"iqtisodiyot va menejment "

Birinchi xususiyat
korxona faoliyatining vaqt jihati bilan bog’liq. Masalan, 
mahsulotni sotish rentabelligi koeffitsienti hisobot davridagi faoliyat natijalari orqali 
aniqlanadi; uzoq muddatli investitsiyalarning yuzaga kelishi mumkin bo`lgan va 
rejalashtirilayotgan samarasi inkor qilinmaydi. Agar korxona katta miqdordagi 
investitsiyalar talab qiluvchi yangi texnologiyalar va yangi mahsulot turlarini ishlab 
chiqarishga o`tadigan bo`lsa, u holda rentabellik ko`rsatkichlari vaqtinchalik 
pasayishi mumkin.
Ikkinchi 
xususiyat
tavakkalchilik
muammosi bilan bog’liq bo`lib, 
tavakkalchilik darajasi yuqori bo`lgan loyihalar ba`zida katta foyda keltirishi ham 
mumkin.
Uchinchi xususiyat
baholash muammosi bilan bog’liq. Masalan, xususiy 
kapitalning rentabellik ko`rsatkichi surati va maxraji turli xil xarid qobiliyatiga ega 
bo`lgan pul birligida keltiriladi. Ko`rsatkichning surati, ya`ni foyda o`zgaruvchan 
(dinamik) bo`lib, faoliyat natijalarini hamda tovar va xizmatlarning asosan o`tgan 

---

137 
yilda yuzaga kelgan bahosini aks ettiradi. Ko`rsatkichning maxraji, ya`ni xususiy 
kapital bir qator yillar davomida shakllanadi. U joriy bahodan ancha farq qilishi 
mumkin bo`lgan, hisobga olish bahosida aks ettiriladi. Demak, xususiy kapital 
rentabellik koeffitsientining katta bo`lishi, doim ham korxonaga kiritilayotgan kapital 
qaytimiga mos kelavermaydi; moliyaviy qarorlarni qabul qilishda bu ko`rsatkichni 
e`tiborga olishdan tashqari, korxonaning bozordagi bahosini (bozor kapitalizatsiyasi) 
ham inobatga olish zarur. 
Quyida korxona faoliyatining samaradorligini tavsiflovchi rentabellikning asosiy 
ko`rsatkichlari keltirilgan. 
Ishlab chiqarish rentabelligi:
%
100
/
/



m
chf
i
ch
i
А
А
BF
R
Bunda: R
i/ch 
- ishlab chiqarish rentabelligi; BF - balans foyda; 
A
i/chf
- asosiy ishlab chiqarish fondlarining o’rtacha yillik qiymati; 
A
m
- aylanma mablag’larning o’rtacha yillik qiymati.