Iqtisodiyot nazariyasi

Samarqand Davlat universiteti

Iqtisodiyot va biznes fakulteti
“Iqtisodiyot nazariyasi”

KAFEDRASI

Jumaqulov Orzubek Shuhrat o’g’lining
Mavzu: Bozor xo’jaligida

mehnat bozori

KURS IS’HI

Bajardi: Jumaqulov O.Sh.

Tekshirdi:

Samarqand 2020

Mundarija:

Kirish

I bob. Mehnat bozorini mohiyati mazmuni va tamoyillari

1.1. Mehnat bozorini mohiyati va vazifalari

1.2. Mehnat bozorining tashkiliy iqtisodiy jihatlarini tartibga solishda tizimli yondashuv

II bob. Mehnat bozoriniO’zbekistonda rivojlanish holati va omillari

2.1. O’zbekistonda mehnat bozorini rivojlantirishga ta’sir etuvchi omillar

2.2. Mehnat bozorida ish bilan bandlik xizmati faoliyatining tahlili

2.3. Mehnat bozori rivojlanishiga xizmat qiluvchi zamonaviy infratuzilmalar

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH

Zamonaviy bozor iqtisodiyotini shakllantirish sharoitida yetishib chikayotgan kadrlarni uz egallagan soxalari buyicha bandligini ta’min-lashda kator muammolar kuzatilmokda. Shuningdek, qayd etish lozimki, intellektual va mexnat resurslari saloxiyatidan samarali foydalanish bilan boglik bulgan muammolar xam vujudga kelmokda. Mazkur muammolarni xal kilish orkali kadrlar bandligini yangicha zamonaviy usulda ta’minlash xamda ijtimoiy muxofaza kilish va mexnat bozori munosabatlarini samarali oshirish zaruriyati yuzaga keldi. Lekin, bunday masalalarni xal kilish birmuncha murakkab jarayon xisoblanib, ijtimoiy mexnat soxasida muammolar, jumladan aloxida korxonalarning yopilishi, ishchi kuchiga bulgan talab-taklif nisbatining uzgarishi, ayrim soxa-tarmoqlardagi tarkibiy uzgarishlar, ishchi kuchiga tulanadigan ish xaki darajasining xaddan tashkari pastligi, aholi turmush farovonligining oshirish va boshqa kator munosabatlar natijasida vujudga keladigan muammolarni xal kilishni murakkablashtirmokda. Bu borada mamlakatimizda mexnat bozorini shakllantirish jarayonida “Aholining ish bilan bandligi tugrisida”gi konun xamda O’zbekiston Respublikasining Mexnat kodeksi muxim xukukiy baza xisoblanadi. Mazkur normativ konun xujjatlari ishsizlik, ish bilan bandlik shaklini tanlash xukuki, ishsizlikdan ijtimoiy ximoya kilish kafolatlari e’tirof etilgan. Mazkur normativ me’yoriy xujjatlar aholi turmush farovonligini oshirishda ularning bandligini ta’minlashda muxim omil xisoblanadi.

Ammo, keltirib utilgan konun va kodeksda belgilangan kafolatga karamay 2017 yilda “Yurtimizda yiliga 1,5 million odamni ishga joylashtirishga extiyoj bulsa-da, utgan yili Bandlikka kumaklashish markazlari atigi 248 ming kishini yoki 16,5 foizini ishga joylashtirgan. Buning asosiy sababi ish faoliyatidagi eskirgan shakl va usullar xamda bandlik muammolarini xal etishdagi rasmiyatchilik bilan boglik”. Ushbu keltirib utilgan xolat mamlakatimizda mexnat bozori mutanosibligini va infratuzilmasi rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini kamaytirish masalasiga aloxida e’tibor karatishni takozo etadi.

Shuning bilan birga O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta’biri bilan aytganda “Navbatdagi muxim vazifa - bu bandlik masalasini xal kilishning butun tizimini tubdan uzgartirish buyicha kompleks raxbariyati, xokimlar va ularning birinchi urinbosarlari shaxsiy mas’uliyatini oshirishdan iborat” .

Xozirgi kunda zamonaviy bozor iqtisodiyoti va innovasion iktiso- diyotini shakllantirish sharoitida mamlakatimizda olib borilayotgan investisiya siyosati xamda tarmoqlardagi innovasiyalarga asoslangan iktisodiy faoliyatni yulga kuyish xamda iqtisodiyotning lokomativi xisoblangan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga karatilgan isloxotlar yangicha karash va texnologiyalarni chukur tushunib yetadigan intellektual mulk saloxiyati yuqori bulgan ishchi kuchiga bulgan talab oshib bormokda. Shuning uchun mutaxassislarni ijtimoiy ximoyalan-gan va o’z ishidan konikish oladigan mexnat bilan bandligini ta’minlash soxasida davlatning mexnat bilan bandlik soxasida yangicha yunalishda tartibga solittt mexanizmlarini ishlab chikishni takozo etadi. Umuman olganda yuqorida keltirilgan xolatlar va mamlakatimizni zamonaviy shart-sharoitlarga mos xolda ijtimoiy-iktisodiy tarakkiyotini belgilashda mutaxassis kadrlar mexnat bozorida samarali bandligini ta’minlash xamda tartibga solish mexanizmlarini nazariy va metodologik jixatdan tadqiq etishni taqozo etadi.

Bugungi kunda, O’zbekistonning xalqaro iqtisodiy maydondagi nufuzli va mavqyeyi sezilarli darajada va muntazam oshib bormoqda. Bunda mamlakatimiz birinchi rahbari Islom Karimov tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategiyasining puxta ishlab chiqilganligi, iqtisodiy islohotlar maqsadi va vazifalari, amalga oshirish yo’llarining aniq va to’g’ri ko’rsatib berilganligi bosh maqsad yo’lidagi yutuq va marralarning salmoqli bo’lishiga imkon yaratmoqda.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida barcha korxonalar o’zlariga tegishli bo’lgan moddiy, mehnat va moliyaviy resurslaridan samarali foydalanishga intiladilar. Bu ularga kam xarajat evaziga ko’proq mahsulot ishlab chiqarish, ularni sotish orqali ko’proq foydaga ega bo’lish imkonini beradi. Bugungi kunda har qanaqa tashkilot borki faoliyat natijasida daromad olishga intiladi va boshqa tashkilotlar bilan iqtisodiy aloqaga kirishadi. Birinchi Prezidentimiz aytganidek, “Faqatgina biz tanlagan bosqichma-bosqich rivojlanish yo’li xalqimiz ko’zlagan ezgu niyatlarga erishishga, zamonaviy demokratik talablarga javob beradigan davlat, inson manfaatlari, huquq va erkinliklari eng oliy qadriyat bo’lgan, qonun ustuvorligini ta’minlaydigan jamiyat barpo etishga olib kelishi muqarrar. Buni hayotimizning o’zi bugun isbotlab bermoqda”¹. Iqtisodiyotning erkinlashtirilishi va modernizasiya qilinishi bilan korxonalarda daromadlarning oshishiga olib kelmoqda. Bu esa, ularning hisobini uzluksiz takomillashtirib borish zaruratini yuzaga keltiradi.

Respublikamizda bu boraga ko’rsatilayotgan e’tiborni Ӯzbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasida shunday ta’kidladilar. “Biz o’tgan 3 yilda davlat boshqaruvi samaradorligini oshirish, barqaror bozor iqtisodiyotini shakllantirish va tadbirkorlikni oshirish, barqaror bozor iqtisodiyotini shakllantirish va tadbirkorlikni rivojlantirish ishlarni takomillashtirish bo’yicha qator islohotlarni boshladik”.¹

Yuqoridagi muammolarni ilmiy amaliy va nazariy jihatdan hal etish zarurligi kurs ishi mavzusini va tadqiqotlar yo’nalishini belgilashga asos bo’ldi.