Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi “hozirgi zamon raqobat nazariyalari” fanidan ishchi daftar toshkent – 2019

2.1. Mukammal raqobat tushunchasi mazmuni. Mukammal raqobatdagi bozor modeli shartlari.

Raqobatni, uning vujudga kelishi va amal qilishidagi tabiiylik, bu jarayonlarga tashqi kuchlarning ta’sir qilish darajasidan kelib chiqqan holda ikki asosiy guruhga – mukammal va nomukammal raqobatga ajratish mumkin⁸.

-Monopolistik raqobatMukammal raqobatni tavsiflovchi bir qator belgilar mavjud bo’lib, ulardan asosiylari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:

• 
  bozor ishtirokchilari (ham sotuvchilar, ham xaridorlar) sonining ahamiyatli darajada ko’p bo’lishi;
  
• 
  iqtisodiy resurslarning harakatchanligi, ulardan foydalanishda hech qanday cheklov yoki to’siqlarning mavjud bo’lmasligi;
  
• 
  bozorga kirish va undan chiqishning erkinligi;
  
• 
  sotuvchilarning o’zaro mustaqilligi, ular xatti-harakatining birbiriga bog’liq bo’lmasligi;
  
• 
  ishlab chiqarilgan mahsulotning bir xil ko’rinishda ekanligi;
  
• 
  ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulot hajmida ishlab chiqaruvchilar ulushining ahamiyatli jihatdan farq qilmasligi;
  
• 
  xo’jalik yuritishda qo’l keluvchi axborotlar (masalan, tovarlar narxi, ularning o’zgarish ehtimoli, hajmi, sifati va boshqalar) to’g’risida to’liq ma’lumotga ega bo’lish imkoniyati.
  

M ukammal raqobatning yagona ko’rinishi – sof yoki erkin raqobatdir. Sof raqobat gomogen mahsulotning savdo-sotig’i bilan shug’ullanuvchi ko’plab sotuvchi va xaridorlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi.

Yuqori darajada tashqil qilingan bozorda

ko’plab sotuvchilar o’zlarining mahsulotlarini taklif qiladilar. Bunday sharoitda bozorda mahsulot tabaqalashuvi mavjud bo’lmay, ko’p sonli sotuvchi va xaridorlar, erkin holda harakat qilib, bozor narxining shakllanishiga ta’sir kursata olmaydilar.

Sof raqobatli bozorda alohida korxonalar mahsulot narxi ustidan sezilarsiz nazoratni amalga oshiradi. Chunki har bir korxonada umumiy ishlab chiqarish hajmi uncha katta bo’lmaydi. Shu sababli alohida korxonada ishlab chiqarishning ko’payishi yoki kamayishi umumiy taklifga, demak mahsulot bahosiga sezilarli ta’sir kursatmaydi.Sof raqobat sharoitida yangi korxonalar tarmoqqa erkin kirishi, tarmoqda mavjud bo’lgan korxonalar esa uni erkin tashlab chiqishi mumkin. Xususan yangi korxonalarning paydo bo’lishi va ularning raqobatli bozorda mahsulotlarini sotishga huquqiy, texnologik, moliyaviy va boshqa jiddiy iqtisodiy to’siqlar bo’lmaydi.

Shuningdek, iqtisodiy adabiyotlarda «samarali raqobat» tushunchasi ham qo’llaniladi. Samarali (real) raqobat bozorda sof raqobat yoki mukammal raqobat sharoiti mavjud bo’lmagan holda ham undagi sotuvchi va xaridorlar bir-biriga bog’liq bo’lmagan holda harakat qilgan chog’da vujudga keladi.

Sof raqobat, umuman olganda, raqobatning har bir shakli ham milliy iqtisodiyotda alohida-alohida, ya’ni sof holda uchramaydi. Iqtisodiyot sohalarini batafsil o’rganish, cheksiz ko’p har xil raqobatli vaziyatlar mavjudligi sharoitida, ikkita bir xil tarmoqni topish qiyinligini kursatadi.