Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi “hozirgi zamon raqobat nazariyalari” fanidan ishchi daftar toshkent – 2019

1.4. Raqobat strategiyasi va raqobat bosqichlari Bozor iktisodiyotining ilk belgilari paydo bo’lishi bilan unga xos raqobat xam yuzaga keladi. Iktisodiyot rivojiga mos xolda raqobatchilik munosabatlari xam takomillashib boradi. Bozor raqobati tarixan 4 bosqichdan utadi.

Birinchi bosqich - bu natural xo’jalikidan bozor iktisodiyotining dastlabki shakllariga utish bo’lib, bu davrda raqobat mayda tovar ishlab chiqaruvchilar urtasida boradi. Bu bosqichda raqobat maxalliy bozorlar doirasida borasida, u bir turdagi tovar ishlab chiqaruvchilar urtasida bo’ladi. Raqobatda golib chikish vositasi tajriba tuplab, mexnat maxoratini oshirish xisoblanadi.

Ikkinchi bosqich - bu kapitalistik erkin raqobat bosqichidir. Bu bosqich tovar xo’jaligining ommaviy tus olishi bilan, mayda tovar ishlab chiqarishr urniga yirik mashinalar tizimiga va yollangan mexnatga tayangan tovar ishlab chiqarishrning kelishi bilan xarakterlanadi. Raqobatni cheklashlar bo’lmaydi, u erkin kurashga aylanadi, bu kurash maxalliy bozorlar doirasidan chikib, milliy bozor mikyosida yuz beradi. Raqobat shiddatli boradi, uning ishtirokchilari strategiyasichilikdan iborat bo’ladi. Raqobatda golib chikishning sharti yangi texnikani joriy etib, mexnat unumdorligini ustirish, yangi tovarlarni ishlab chiqarishr bo’ladi.

Uchinchi bosqich - bu monopol raqobat bosqichi bo’lib, u yakka xokimlikka intiluvchi yirik korxonalarning kurashidir. Raqobat iktisodni monopollashgan va monopollashmagan soxalarida aloxida boradi, ammo bu soxalar urtasida xam kurash ketadi. Raqobatda yengib chikish shartlari ikkinchi bosqichdagidek bo’ladi, ammo o’zaro kurashda bozorni egallab olish, siyosiy xokimiyatdan foydalanish kabilar keng kullanadi. bu bosqichda monopol raqobat yetakchi bo’lsa-da, erkin raqobat yukolib ketmaydi, u ikkinchi katorga suriladi. Iktisodiyotda monopol raqobat soxasi va erkin raqobat soxalariga ajralish bo’ladi. “…monopol raqobatda taklif qilinayotgan mahsulot turi bir xil, ammo ba`zi jihatlarda mahsulotlar bir-biridan farq qiladi⁷”

Turtinchi bosqich - yangicha erkin raqobat bosqichi bo’lib, u aralash iktisodiyotga xosdir. bu bosqichda raqobatchilar goyat strategiyasichilik bo’lib, ular yirik korporatsiyalar, urtacha, mayda va uta mayda korxonalardan iborat bo’ladi. Raqobat doirasi kengayib, u ishlab chiqarishrdan tashkari, xizmat kursatish soxasida xam faollashadi, u moliya bozoriga shiddat bilan kirib boradi, xatto sayoxat biznesi, shou (tomosha) biznes, sport biznesi, xarbiy biznes kabilarni xam o’z damiga tortadi. Raqobatlashuv baynalmilallashib, xalkaro bozor doirasida xam yuz beradi. Eng yangi texnika-texnologiyani kullash, boshkarishni kompyuterlashtirish, tovar tarkibini zudlik bilan yangilash, eng malakali ish kuchiga ega bo’lish, informatsiyadan foydalanish va, nixoyat, zamonaviy marketing xizmatini uyushtirish raqobatda yengib chikish shartiga aylanadi.