Iqtisodiyot fanidan

 
 
 
4. O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi. 
Mustaqillik 
yillarida 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishda ulkan muvaffaqiyatlarga erishdi. Hattoki, 2008-2009 yillarda ro‘y 
bergan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoilida ham O‘zbekiston milliy 
iqtisodiyotining o‘sish sur'atlari bo'yicha dunyo mamlakatlari ichida eng 
yuqorilaridan biri bo'ldi. 2010-yildan buyon O‘zbekiston YIMning yillik o‘sish 
sur’atlari 8 foizdan past bo'lmagan darajada qayd etilmoqda. Jahon hamjamiyati 
ekspertlari tomonidan tan olingan bu ijobiy natijalar zamirida respublikamiz 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining ulkan salohiyati hamda mamlakatimizda bozor 
iqtisodiyotiga o‘tishning "o‘zbek modeli” asosida bosqichma-bosqich ravishda 
amalga oshirilayotgan aniq maqsadlarga yo‘naltirilgan islohotlar yotadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo doirasida tranzit imkoniyatlari 
qulay iqtisodiy-geografik o‘ringa ega bo'lib, subregion davlatlarining o'zaro 
integratsiyalashuvida juda muhim rol o'ynaydi. Shu bilan birga, respublikamiz ko'p 
tarmoqli milliy iqtisodiyotning shakllanishi va rivojlanishi uchun ulkan 
imkoniyatlami yaratadigan tabiiy boyliklariga ega. Eng avvalo, davlatimizning 
mineral-resurs salohiyati alohida e’tiborga sazovor. O‘zbekiston hududida jami 

---

120 ga yaqin turdagi foydali qazilmalarning 2700 ta коnlari topilgan. Jumladan, 
O‘zbekiston jahon mamlakatlari orasida oltin zaxiralari bo‘yicha 4-o‘rin, uran 
bo'yieha 7-o‘rin, molibden bo'yieha 8-o‘rin, mis bo'yieha esa 10-o‘rinda turadi. 
Yoqilg'i-energetika resurslari ichida tabiiy gaz eng katta ahamiyatga ega bo'lib, 
uning zaxiralari bo'yicha O‘zbekiston dunyoda 14-o‘rin egallavdi. Noruda qazilma 
boyliklar bo'yieha kaliy tuzlari va fosforitlar qazishda dunyoda yetakchi 
o'rinlaridan birida turadi. Turli foydali qazilmalarning yirik konlariga, asosan, 
Navoiy, Toshkent, Qashqadaryo, Buxoro viloyatlari va Qoraqalpog'iston 
Respublikasi boy hisoblanadi. Demak, mineral resurslaming ulkan zaxiralari 
yurtimizda rangli metallurgiya, yoqilg'i, kimyo va qurilish materiallari sanoatini 
rivojlantirishga keng imkoniyatlar yaratadi. 
Mamlakatimiz qishloq xo'jalikni rivojlantirish uchun qulay sharoit 
yaratuvchi agroiqlim resurslariga ega. Vegetasiya davrning davomiyligi, issiq va 
quyoshli kunlarning ko'pligi tufayli O'zbekistonda paxtaehilik, bog'dorchilik. 
uzumchilik, sabzavotchilik, polizchilik kabi yuqori daromadli dehqonchilik 
tarmoqlari intensiv ravishda rivojlanmoqda. Lekin, qishloq xo‘jaligi asosan sun'iy 
sug‘orish yordamida rivojlanayotganligi sababli, respublikamiz qishloq xo‘jaligi 
qat'iy darajada suv resurslariga bog‘liq. Tabiiy boyliklarning bu turi bilan 
Toshkent, Andijon va Surxondaryo va Samarqand viloyatlari nisbatan yaxshi 
darajada ta’minlangan. Shuningdek, davlatimiz g‘arbida joylashgan, kalta qismini 
cho‘llar egallagan Navoiy, Buxoro, Qoraqalpog‘iston Respublikasida bu jihatdan 
ancha murakkab vaziyat shakllangan. Ammo hududlarimizda suv resurslarning 
yetishmoviligiga qaramay, O‘zbekiston jahon mamlakatlari ichida sug‘oriladigan 
yerlar maydoni bo‘yicha 11-o‘rinda turadi. 
O‘zbekiston aholisi va mehnat resurslari ham mamlakatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishining poydevori hisoblanadi. Respublikamiz aholisi muntazam 
ravishda o‘sib bormoqda. 1990-yilda 20,2 min kishiga teng bo'lgan respublikamiz 
aholisi 2017-yilga kelib 32,1 min kishigacha ko‘paydi. 2010-yildan keyingi davrda 
0‘zbekistonda demografik ko‘rsatkichlardan tug‘ilish har 1000 kishi hisobiga 23-
24, o‘lim 5-6, tabiiy ko‘payish esa, bunga mos ravishda, 18, ya'ni 1,8 foizga teng 

---

bo`lmoqda. Lekin migratsiya qoldig‘i minimal manfiy darajada (-0,1-0,2 foiz) 
boMganligi tufayli, aholining yalpi ko‘payish suratlari 1,6-1,7 foizga teng. 
Qisqa tarixiy davr mobaynida O‘zbekiston xalqaro savdo-iqtisodiy munosabatlarga 
kirishish, milliy iqtisodiyot tarkibiy tuzilishini takomillashtirish, sanoatni 
rivojlantirish, mamlakatning oziq-ovqat, energetika va transport xavfsizligini 
ta'minlash kabi murakkab vazifalar yechimiga bosqichma-bosqich, muvaffaqqiyatli 
erishdi. 
Respublikamiz YIMning o'zgarish dinamikasida 3 ta davrni ajratish mumkin. 
Birinchisi, 1991-1996-yillarni o‘z ichiga olib, iqtisodiy pasayish bilan tavsiflangan. 
Bu holat, asosan, sobiq Ittifoq doirasidagi hududiy mehnat taqsimoti tizimi, 
O‘zbekiston iqtisodiyoti tarmoqlari va korxonalarining boshqa respublikalarning 
xo‘jaligi o‘rtasidagi kooperatsiya aloqalarning uzilishi natijasida kelib chiqdi. 
1997-2003-yillar 
oralig'idagi 
ikkinchi 
bosqich 
milliy 
iqtisodiyotning 
barqarorlashuvi va YIM o'sishining boshlanishi davri bo‘ldi. Uchinchi davr 2004-
yilda boshlanib, hozirgacha davom etmoqda. Bu yillarda uchun O‘zbekiston 
YIMning 
8,0 
foizdan 
past 
bo‘lmagan 
sur’atlar 
bilan 
o‘smoqda. 
Shuningdek, milliy iqtisodiyotimiz tarmoq tarkibida ham muhim o‘zgarishlar ro`y 
berdi. Eng avvalo, sanoatning YIMdagi ulushi ancha o‘sganligi diqqatga 
sazovordir. 1995-yilda YIMning 17,1 foizi sanoatga to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, 2014-
yilda bu ko`rsatkich 26 foizgacha ko'taril-di. Qishloq xo'jaligining milliy 
iqtisodiyotidagi ulushi. mos ravishda, 28,1 foizdan 17,6 foizgacha pasaydi. 
Sanoatning tarmoq tarkibi ham sezilarli darajada o‘zgarib ketdi. Respublika 
sanoatida elektr energetikasi, yoqilg'i, kimyo, rangli metallurgiya, mashinasozlik 
va boshqa og‘ir sanoati tarmoqlarining o'rni va ahamiyati o`sib, mustaqillikdan 
oldingi davrda respublika ixlisoslashuvini belgilab turgan yengil sanoatining ulushi 
esa deyarli 3 barobar kamaydi. 2000-yil boshidan buyon sanoat ishlab chiqarish 
hajmi O‘zbekistonda muntazam ravishda o‘sib kelib, qayta ishlash tarmoqlarining 

---

o‘sish sur’atlari undiruvchi sanoatga nisbatan bir necha barobar yuqori. Natijada, 
2016-yil yakunlari bo‘yicha, mamlakatimiz sanoati tarkibida salkam 20 foizlik 
ulush 
bilan 
mashinasozlik 
mahsulotlari 
yetakchi 
o'ringa 
chiqib 
oldi. 
So‘nggi yillarida O‘zbekistonda avtomobilsozlik, mikroelektronika sanoati, 
kaliy o‘g‘itlari va soda ishlab chiqarish, farmatsevtika, shakar sanoati va boshqa 
ishlab chiqarish tarmoqlari bunyod etildi. Neft va gaz-kimyo tarmoqlarida juda 
yirik korxonalar ishga tushirildi. 2010-yildan keyingi davrda To'palang GES, 
Ustyurt gaz-kimyo majmuasi, Xondiza tog`-metallurgiya kombinati, Dehqonobod 
kaliy zavodi, Xorazm avtomo-bil zavodi, Zafarobod sement zavodi va boshqa 
muhim ishlab chiqarish obyektlari qurib bitirildi. Hozirgi paytga kelib 
O'zbekistonda 
mustahkam 
sanoat 
ishlab 
chiqarish 
salohiyati 
yaratildi. 
Respublikamiz MDH mamlakatlari va jahon miqyosida oltin, uran, tabiiy gaz, 
kadmiy, molibden, sulfat kislotasi, azot o‘g`itlari, gazlamalar, yengil avtomobillar 
va boshqa mahsulotlarning yetakchi ishlab chiqaruvchilari qatoridan joy egallaydi. 
O‘z navbatida, qator yangi korxonalar barpo etilganligi hisobiga Andijon, 
Qashqadaryo, 
Navoiy, 
Buxoro, 
Jizzax 
viloyatlari 
va 
Qoraqalpog'iston 
Respublikasining mamlakat sanoati tarkibidagi ulushlari sezilarli darajada ortdi. 
Demak, borgan sari O'zbekiston hududida sanoat markazlarining soni ko'payib 
bormoqda. 

---