Iqtisodiyatda matematik modellardan foydalanishga doir masalalar

Iqtisodiy tizimlarga xos alohida belgi va xususiyatlar. Iqtisodiyot masalalarini o‘rganishda tizimli modellashtirish, ayniqsa,katta ahamiyatga ega. Bu esa murakkab iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va o‘rganishga tizimli taxlil nuqtai nazaridan yondashish zarurligini anglatadi.

deterministik

• Iqtisodiy tizim deterministik, ya’ni uni aniqlovchi barcha parametrlar to‘g‘risida to‘liq ma’lumotlar mavjud bo‘lishi yoki ehtimoliy tizim, ya’ni tizimda jarayonlardagi tasodifiylik elementlari o‘z ifodasini topgan bo‘lishi mumkin.

statik

• Iqtisodiy tizim odatda vaqtga bog‘liq holda o‘zgaradigan dinamik tizimdan iborat bo‘ladi. Iqtisodiy ob’ektlarning muayyan davrdagi joylashuvini vaqtga bog‘liqsiz statik tizim deb qarash ham mumkin.

Iqtisodiy tizimlar o‘zida ishlab chiqarish jarayonini, undagi almashinuvlarni, moddiy boyliklarni tarqatish va sarflashni hamda turli servis xizmatlarni qamrab olgan ehtimoliy, dinamik, moslashgan tizimlardir. Odatda iqtisodiy tizimning kiruvchi parametrlari: X – ishlab chiqarish uchun xomashyo, tabiiy resurslar, moddiy buyumlar oqimidir; chiquvchi parametrlari: U – iste’mol uchun buyumlar oqimi, uskunalar, harbiy mahsulotlar, to‘ldirish va eksport mahsulotlaridan iborat buladi (1-rasm).

Istalgan iqtisodiy tizim muayyan harakat parametrlari, boshqaruvdagi xatoliklar natijalari va tashqi ta’sirlar muhiti doirasida faoliyat ko‘rsatadi 2-rasm.

Iqtisodiy tizimning tashqi muhit bilan o‘zaro ta’sirlashuvi parametrlari: kiruvchi parametrlar, muhim ko‘rsatkichlar, ekzogen parametrlar (X ); chiquvchi parametrlar, natijaviy ko‘rsatkichlar, endogen parametrlar (Y); tasodifiy omillar (Z); boshqaruv parametrlari (U).

Iqtisodiy-matematik modellar va ularning asosiy sinflari.

Iqtisodiy jarayonlarning va hodisalarning matematik modellari qisqacha qilib iqtisodiy-matematik modellar deb ataladi. Iqtisodiyotning amaliy masalalarini yechishda matematik usullarni qo‘llashning quyidagi muhim omillarini ajratib ko‘rsatish mumkin.