Iqtisodiy xavfsizlik

Иқтисодий хавфсизлик консепцияси ўз ичига қуйидагиларни олади:

• 
  хавфсизликни таъминлашнинг мақсад ва вазифалари;
  
• 
  уларни амалга ошириш йўллари ва усуллари;
  
• 
  ҳукумат ва маҳаллий ҳокимият органлари, иқтисодиёт тармоқлари бошқарув тизимлари, ҳуқуқ-тартибот, миллий хавфсизлик органларининг умумдавлат, ҳудудий даражадаги иқтисодий хавфсизликни таъминлаш бўйича вазифалари;
  
• 
  мавжуд ва потенциал хавфсизликка таҳдидларни таҳлил қилиш;
  
• 
  давлатнинг хавфсизликни таъминлашдаги имкониятлари, иқтисодий ресурслар, восита ва кучлардан рационал фойдаланиши назарда тутилади;
  
• 
  иқтисодий таҳдидлани бартараф этиш, уларнинг олдини олиш ва салбий таъсирини юмшатиш йўллари, восита ва усуллари.
  

Хавфсизлик консепсияси асосида уни таъминлашнинг давлат стратегияси ишлаб чиқилади. Ушбу стратегия таҳдидларнинг моҳияти, объектлари индикатори ва уларнинг олдин олиш ёки бартараф етиш механизмларини белгилаб беради.

62. 
    Aholi turmush darajasi holati mamlakat iqtisodiy xavfsizlik holatini qanday aks ettiradi?
    

63. 
    Korxonaning moliyaviy xavfsizligi nima?
    

Iqtisodchi olim Gukova А.V.ning fikricha, korxona moliyaviy xavfsizligining mohiyati korxona korporativ strategiyasining maqsadlariga muvofiq, aniq va raqobat muhitida moliyaviy strategiyani mustaqil ravishda ishlab chiqish va amalga oshirish qobiliyatiga asoslangan. Yaʼni, moliyaviy xavfsizlik korxonaning shunday holatiki, u:1)uzoq muddatli davrda korxonaning moliyaviy muvozanatini, barqarorligini, toʼlov qobiliyatini va likvidligini taʼminlashga imkon beradi;2)korxonani barqaror kengaytirish uchun korxonaning moliyaviy resurslarga boʼlgan ehtiyojlarini qondiradi;3)korxonaning yetarli moliyaviy mustaqilligini taʼminlaydi;4)korxonaga moliyaviy zarar yetkazishni yoki kapital tarkibini salbiy oʼzgartirishni yoki korxonani majburan tugatishni koʼzda tutadigan mavjud va vujudga keladigan xavf va tahdidlarga qarshi tura oladi;5)moliyaviy qarorlarni qabul qilishda yetarli darajada moslashuvchanlikni taʼminlaydi;6)korxona egalarining moliyaviy manfaatlarini himoya qilishni taʼminlaydi. Boshqa yana bir mahalliy moliyachi olim А.U.Burxanov tomonidan moliyaviy xavfsizlik va korxonaning moliyaviy xavfsizligiga chuqurroq taʼrif berilgan: -mamlakat moliyaviy xavfsizligi –moliyaviy munosabatlar subʼektlarining barcha darajadagi moliyaviy manfaatlarini himoya qilish; -milliy iqtisodiyot va uning tarmoqlarini moliyaviy resurslarga boʼlgan talablarini qondirish va tegishli majburiyatlarni amalga oshirish uchun likvidli aktivlar bilan taʼminlash; -moliya tizimining barqarorligi va salbiy taʼsirlarga chidamlilik holati; -milliy iqtisodiy tizim faoliyatini samarali tashkil etish va domiy iqtisodiy oʼsishni taʼminlash boʼyicha moliyaviy imkoniyatlar majmuidir.Shuningdek, muallif xulosasiga koʼra, mamlakat moliyaviy xavfsizligi milliy iqtisodiyotni jadal rivojlanishi uchun mablagʼ va sharoit bilan taʼminlanganlik holati hamda davlat, jamiyat, shaxsni barkamol rivojlanishi uchun manba boʼlib xizmat qiladi. Korxonaning moliyaviy xavfsizligi–bu:–korxona faoliyatini barqaror rivojlanishini taʼminlash;–korxonaning moliyaviy holati yomonlashuvi boʼyicha ehtimoliy tahdidlarning oldini olish va bartaraf qila olish imkoniyati;–korxona faoliyatida yuzaga keladigan risklarni minimallashtirish;–korxonaning ichki va tashqi xavflardan himoyalanish darajasidir.

64. 
    Iqtisodiy xavfsizlik konseptsiyasi o’z chiga qanday maqsad va vazifalarni qamrab olgan?
    

Xavfsizlikni, shu jumladan, iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash davlat siyosatining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Buning uchun, avvalambor, uning siyosiy-tashkiliy va huquqiy asoslari yaratiladi. Ushbu maqsadda konsepsiya ishlab chiqiladi. Uni ishlab chiqish esa iqtisodiyot hoiatini obyektiv baholashga hamda uning rivojlanish tamoyili va tendensiyalarini prognoz qilishga asoslanadi. Buning uchun iqtisodiy xavfsizlikni belgilovchi vaziyat va holatlardagi sabab-oqibatlari aniqlanadi. Shuningdek, iqtisodiy xavfsizlikni saqlash va mustahkamlashga mas’ul, javobgar davlat organlari, taslikilot va muassasalar belgilanadi.Konsepsiyani ishlab chiqishda iqtisodiy xavfsizlik va tahdidlarning haqiqiy holatini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasida iqiisodiyolda ijtimoiy ishlab chiqarish hajmi va dinamikasi, iqtisodiy salohiyatdan foydalanish samaradodigi. iqtisodiyotning ochiqligi, intellektual salohiyatning holati, innovatsion darajasi, ijtimoiy-siyosiy barqaror, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga ta’sir ko'rsatish darajasi, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi tendensiyalarining istiqbolli prognozlari va ulaming asosiy ustuvorliklari o‘z ifodasini topishi lozim.Iqtisodiy xavfsizlik konsepsiyasi o‘z ichiga quyidagilarni oladi:
-xavfsizlikni ta’minlash maqsadi va vazifalari;
-ularni amalga oshirish yo'llari va usullari;
-oliy hokimiyat va mahalliy hokimiyat organlari, iqtisodiyot tarmoqlari boshqaruv tiziinlari, huquq-tartibot, milliy xavfsizlik organlarining umumdavlat, hududiy darajadagi iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash bo'yicha vazifalari;
- mavjud va potensial xavfsizlikka tahdidlarni tahlil qilish;
-davlatning xavfsizlikni ta'minlashdagi imkoniyatlari, iqtisodiy resurslardan, vosita va kuchlardan ratsional foydalanishi nazarda tutiladi;
-iqtisodiy tahdidlarni bartaraf etish, ularning oldini olish va salbiy ta’sirini yumshatish yoilari, vosita va usullari.
Xavfsizlik konsepsiyasi asosida uni ta’minlashning davlat strategiyasi islilab chiqiladi. Ushbu strategiya tahdidlarning mohiyatini, obyektlarini indikatori va ularning oldini olish yoki bartaraf etish mexanizmlarini belgilab beradi:
Iqtisodiy adabiyotlarda davlat iqtisodiy strategiyasining uch jihati va tarkibiy qismlari ajratib ko'rsatilgan. 1. Iqtisodiy xavfsizlik va mamlakat hayot faoliyati muhim sohalarining himoyalanganligini ta’minlaydigan milliy, davlat manfaatlarini aniqlash.
2. Shaxs, jamiyat va davlatning muhim hayotiy manfaatlariga ziyon keltiradigan iqtisodiy xavfsizlikka tahdidlar va xavf-xatarlarni tavsillash. Bunda qisqa, o‘rta va uzoq muddatli davrlarda davlat va ijtimoiy-iqtisodiy tizim barqarorligiga zarar yetkazuvchi, salbiy ta’sir ko'rsatuvchi omillar va sharoitlar aniqlanadi.
3. Iqtisodiy xavfsizlikning turli tahdidlar, xavf-xatarlardan barqaror himoyalanishini ta’minlashga qaratilgan iqtisodiy siyosatni shakllantirish, institutsional o'zgarishlarni amalga oshirish bo‘yicha takliflar va tavsiyalar ishlab chiqish.
1 Ushbu strategiyada iqtisodiy xavfsizlik talablariga javob beradigan iqtisodiyotning mezon va parametrlari ham aniqlanadi.
2 Iqtisodiy manfaatlarga va xavfsizlikka tahdidlarning oldini olish va ularni bartaraf etish hamda yumshatishning ustuvor maqsadiariga quyidagilar kiradi:
- aholining barcha ijtimoiy guruhlari va tabaqalari turmush darajasini oshirish orqali jamiyat barcha a’zolarining birdamligiga erishish;
- milliy iqtisodiyotga xususiy investitsiyalarni kiritishni rag‘batlantirish. investitsion jarayonlarni faollashtinsh;
-qat’iy soliq, pul-kredit siyosatini yuritish, milliy valuta qadrini oshirish va mustahkamlash;
- tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish va samarali bojxona nazorat tizimini shakllantirish;
- mamlakatlarni va intellektual salohiyati rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash;
- mamlakat hududlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, ular o'rtasidagi o‘zaro hamkorlik aloqalarini kuchaytirish orqali ichki iqtisodiy makomri mustahkamlash;
-xo'jalik subyektlarining xalqaro bozorlarga chiqishdagi mustaqilligi va erkinligini ta’minlash.

65. 
    Davlatning ijtimoiy muhofaza siyosatining mamlaklat iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashdagi ro’li qanday?
    

Иқтисодий хавфсизликни таъминлашда ижтимоий соҳадаги ислоҳотларни аҳамияти
Ижтимоий соҳадаги манфаатлар миллий манфаатларнинг энг асосийларидан бўлиб ҳисобланади. Ижтимоий соҳадаги манфаатлар халқнинг юқори турмуш даражасини таъминлаш борасидаги давлат сиёсатида акс этади. Айнан ижтимоий соҳадаги манфаатлар амалга ошганда шахс, жамият ва давлат манфаатлари ўртасидаги мувозанатга эришилади.
Аҳолининг юқори турмуш даражаси унинг пул даромадлари динамикасида, озиқ- овқат ва ноозиқ-овқат товарлар истеъмоли, аҳолининг мулкий табақалашуви даражасида, бандлик даражасида, аҳолининг барча қатламлари учун соғлиқни сақлаш, таълим хизматларидан баҳраманд бўлиш имкониятлари мавжудлигида намоён бўлади.
Аҳоли турмуш даражаси миллий ва шунингдек иқтисодий хавфсизликнинг энг асосий ижтимоий индикаторларидан бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун ҳам республиканинг мустақил тараққиёти даврида аҳолини турмуш даражасини ошириш борасида ислоҳотларни амалга оширишга катта эътибор қаратилди.