Iqtisodiy xavfsizlik

O’zbekiston Respublikasida xo’jalik yurituvchi subyektlar turlari va tarkibi qanday tashkil etilgan?

37. 
    Xo’jalik faoliyati sohalarida yuzaga keladigan iqtisodiy xavfsizlik turlari qanday? Ularni tahlil eting(Sevara).
    

38. 
    Shaxs iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda oilaning vazifasi nimalardan iborat?
    

Бозор иқтисодиётига ўтиш шароитида инсон ўз келажагига, ўзининг турмуш даражасининг ошиб боришига,яшаш шароитларининг яхшиланиш ига, тинч, хавф -хатарсиз яшашга умид қилади. Инсоннинг эҳтиёжлари, манфаатларига салбий таъсир кўрсатадиган, уларни рўёбга чиқариш га тўсқинлик қиладиган омиллардан ҳимояланганлиги шахс хавфсизлиги деб аталади. Шахс хавфсизлиги ўз ичига унинг ҳаёти, саломатлиги, эркинлиги ва ш ахсий дахлсизлигига, қадр-қиммати, шаъни ва обрўси, мол мулкига қилинган тажовузлардан ҳимояланишни олади. Бозор муносабатлари тизимида оиланинг иқтисодий вазифаларини қуйидагича ифодалаш мумкин:

- оиланинг янги эҳтиёжлари ва имкониятларини шакллантириш ;
- оиланинг иқтисодий вазифаларини амалга ошириш учун зарур шароитларни яратиш ва ривожлантириш ;
- оиланинг ижтимоий-иқтисодий мавқеини ошириш;
- оиланинг нормал маиший ҳаёт кечириш шароитларини ва ижтимоий қўллаб-қувватланишини таъминлаш.

39. 
    Xo’jalik yurituvchi subyektlar iqtisodiy-shartnomaviy munosobatlarida yuzaga keladigan nizolar.
    

40. 
    Iqtisodiy xavfsizlik mezoni va o’z ichiga qanday ko’rsatkichlarni qamrab oladi?
    

Iqtisodiy xavfsizlikning mezoni – iqtisodiy xavfsizlikning mohiyatini ifodalovchi muhim jarayonlar nuqtai nazaridan iqtisodiy holatni baholash
hisoblanadi. U quyidagilarni o’z ichiga oladi:
– resurs salohiyati va uni rivojlantirish imkoniyatlarini baholash;
– resurs, kapital, mehnatdan samarali foydalanish darajasini yetakchi
mamlakatlar darajasiga va shuningdek, ichki va tashqi xarakterga ega bo’lgan tahdidlar minimumni tashkil etgandagi darajasiga muvofiqligini baholash;
– iqtisodiyotning raqobatbardoshligini baholash;
– hududiy sarhadlarni va iqtisodiy makonni yaxlitligini baholash;
– suverenitet va mustaqillikni, tashqi tahdidlarga qarshi turish imkoniyatlarini baholash;
– ijtimoiy barqarorlikni va ijtimoiy ziddiyatlarni oldini olish va hal etish
imkoniyatlarini baholash.
Iqtisodiy xavfsizlikning mezon va ko’rsatkichlari asosida iqtisodiy tizimning amal qilishidagi tahlikali chegaralar belgilanadi. Ko’rsatkichlar tahlikali chegaralar sifatida qabul qilingan birliklardan chekingan holatlarda tizim izchil rivojlanishga bo’lgan qobiliyatini, ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardoshligini yo’qotib boradi, transmilliy korporatsiyalarning ekspansiyasi ob’yektiga aylanib qoladi, milliy boyliklarning talon-taroj qilinishi, xufiyona iqtisodiyot va korrupsiya miqyoslarining kengayishidan zarar ko’radi. Mutaxassislarning fikricha, mezonlar biror-bir harakatni amalga oshirish uchun yo’llanma sifatida qabul qilinishi mumkin emas. Uni amalga oshirishda jamiyat bazisini qayta tashkil etish, resurs va ishlab chiqarish salohiyatini qayta qurish, yangi bozor institutlarini, xo’jalik yuritish dastaklarini, boshqarish tizimini yaratishga muvofiq bosqichma-bosqich harakat qilish zarur bo’ladi.

41. 
    Shaxsning hayotiy muhim manfaatlari va xavfsizligiga tahdidlar nimalar?
    

Шахс манфаатларига, хавфсизлига таҳдидлар кўпқиррали бўлиб, улар қуйидаги гуруҳларга бўлинади:

- шахснинг ўз олдига нотўғри мақсадларни қўйиши;
- ташқи ижтимоий тизимлар тақдиди;
- ички ижтимоий тизимда вужудга келадиган тахдидлар;
- табиий тавсифдаги таҳдидлар.
Инсон хавфсизлигига таҳдидлар мамлакат ижтимоий-иқтисодий ривож ланиш суръатларининг жамият эҳтиёжлари ўсишига нисбатан орқада қолиши, ҳудудлар ривожланишидаги номутаносибликнинг кучайиши,
табиий ёки инсон капитал ресурсларининг етарли эмаслиги, жамиятда урбанизация жараёнларининг кучайиши, ташқи атроф -табиий муҳитнинг зарарланиши ёки ёмонлашуви ҳамда маълум ижтимоий ҳаракатлар туфайли вужудга келади. Таҳдидлар, шунингдек, турли давлатлар ҳамда улар билан ҳам корлик қилувчи сиёсий ва ижтимоий ҳам корлик кучлари ўртасидаги низо,зиддият, қарама-қаршиликларнинг кучайиши сабабли ҳам вужудга келиши мумкин.
Таҳдидлар ичида шахсга тажовуз, зўравонлик алоҳида хусусиятга эга. Зўравонлик маълум ижтимоий гуруҳнинг бошқасига нисбатан иқтисодий ёки сиёсий ҳукмронликни сақлаш ёки қўлга киритиш мақсадида қилинган тажовуз, мажбурлаш ҳамда жисмоний ёки психологик таъсир этишга уриниш ҳисобланади.

42. 
    Xo’jalik yurituvchi subyektlarga bevosita va bilvosita ta’sir omillari.
    

43. 
    Iqtisodiy xavfsizlikning umumiy ko’rsatkichlari, indikatorlarini tavfsiflang, ular nimalarni o’z ichiga oladi?
    

Иқтисодий хавф сизликнинг умумий кўрсаткичлари
(индикаторлари) қуйидагилардан иборат:
- турмуш даражаси ва сифати;
- инфляция суръати;
- иқтисодий ўсиш;
- бюджет дефицити;
- давлат қарзи;
- жаҳон иқтисодиётига интеграциялашув даражаси;
- “хуфёна иқтисодиёт” фаолияти;
- мулк таркиби;
- солиқ тизими;
- бозор инфратузилмаларининг ривожланиши
Худудий даражада умумий кўрсаткичлардан ташқари яна қуйидаги индикаторлар иқтисодий хавфсизликни ифодалайди:
- аҳоли даромадлари;
- чакана нархлар микдори;
- уй-жой билан таъминланганлик;
- қочоқлар, эмигрантлар ва бошқалар сони;
- ҳудуднинг мамлакат ЯИМ даги улуши;
- ҳудуднинг тўлов баланси;
- экспорт-импорт сальдоси

44. 
    Shaxs iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda ijtimoiy tahdidlarning o’rni qanday?
    

Шахс билан боғлиқ таҳдидлар ичида ижтимоий таҳдидларни ҳам таъкидлаб ўтиш лозим бўлади. Уларга қуйидагилар киради:
- Ишсизлик. Ишсизлик келиб чиқиш ининг уч хил сабаби ва шакли мавжуд. Фрикцион ишсизлик - кишининг бирон жойга кўчиш и, юқори ҳақ тўланадиган,меҳнат шароитлари яхши бўлган бошқа ишга ўтиши ёки бошқа сабабларга кўра вақтинча ишсиз қолиши.Бундай ишсизлик кўпгина ҳолларда ихтиёрий бўлади.Бундай иш сизликка ўқишни битириб, биринчи марта иш ахтараётганлар ҳам киради. Таркибий (структуравий) ишсизлик. Иқтисодиётда содир бўлаётган таркибий ўзгаришлар натижасида, маълум касбдаги ходимларга талаб камаяди ёки бу касб-корлар йўқ бўлиб кетганлиги учун уларга талаб бўлмайди. Ушбу икки ишсизлик шакли табиий бўлиб, уларнинг даражалари табиий ишсизлик даражаси ҳисобланади. Ижтимоий хавф энг юқори даромадли аҳоли билан энг паст
даромадли аҳоли гуруҳи даромадлари ўртасида ҳаддан ташқари катта фарқ вужудга келгандагина юзага келади. Бунинг натижасида ижтимоий ларзалар вужудга келиш эҳтимоли мавжуд бўлади. Шунинг учун давлат аҳолининг тадбиркорлик фаоллигини рағбатлантириш ва кам таъминланган аҳолини ижтимоий ҳимоялаш орқали ушбу ижтимоий хавф -хатар , таҳдиднинг олдини олишга ҳаракат қилади.

45. 
    Xo’jalik yurituvchi subyektlarning tashqi muhit bilan tashkiliy-iqtisodiy aloqalari.
    

46. 
    Iqtisodiy xavfsizlikning tahlikali chegarasiga oid indikatorlar nechta guruhga bo’linadi va unlar qanday ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladi?
    

Iqtisodiy xavfsizlikning mezon va ko’rsatkichlari asosida iqtisodiy tizimning amal qilishidagi tahlikali chegaralar belgilanadi. Ko’rsatkichlar tahlikali chegaralar sifatida qabul qilingan birliklardan chekingan holatlarda tizim izchil rivojlanishga bo’lgan qobiliyatini, ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardoshligini yo’qotib boradi, transmilliy korporatsiyalarning ekspansiyasi ob’yektiga aylanib qoladi, milliy boyliklarning talon-taroj qilinishi, xufiyona iqtisodiyot va korrupsiya miqyoslarining kengayishidan zarar ko’radi.

Adabiyotlarda iqtisodiy xavfsizlikning tahlikali chegarasiga oid indikatorlar 50
ko’rsatkichni o’z ichiga olgan bo’lib, ular to’rt guruhga ajratilib turkumlangan:
– iqtisodiyotning barqaror rivojlanishga qodirligini ifodalovchi ko’rsatkichlar;
– moliyaviy tizim barqarorligini ifodalovchi ko’rsatkichlar;
– ijtimoiy soha ko’rsatkichlari;
– tashqi savdo va iqtisodiy faoliyat ko’rsatkichlari
Birinchi guruh ko’rsatkichlariga yalpi ichki mahsulot hajmi, sanoat ishlab
chiqarishi hajmi va uning tarkibi, mashinasozlik mahsulotlari hajmida yangi turdagi mahsulotlar ulushi, mudofaa va fan uchun harajatlar ulushi kabi ko’rsatkichlar kiradi. Ikkinchi guruh ko’rsatkichlariga esa davlat byudjeti kamomadi, davlat qarzi,pul muomalasi, o’zaro hisob-kitob va boshqamoliyaviy ko’rsatkichlar kiradi.Uchinchi guruh aholi daromadlari darajasi, aholining mulkiy jihatdan tabaqalanishi, ishsizlik kabilarni o’z ichiga oladi. To’rtinchi guruh ko’rsatkichlariga esa mamlakat ichki iste’molida importning ulushi va milliy ishlab chiqarish hajmida eksportning ulushi kabi indikatorlar kiradi.

47. 
    Shaxsning iqtisodiy xavfsizligini ta’nimlashda moliyaviy xavfsizlikning o’rni qanday?
    

48. 
    Xo’jalik yurituvchi subyektlarning ichki muhit elementlariga nimalar kiradi?
    

49. 
    Iqtisodiy holatni aks ettiruvchi va iqtisodiy xavfsizlikni boshqa indikatorlariga sezilarli ta’sir ko’rsatuvchi 3 indikatorlarni aniqlang va tahlil eting.
    

50. 
    Mamlakat iqtisodiy subektlarining soya iqtisodiyotiga o’tishga sabab bo’luvchi omillarni sanang
    

.

51. 
    Xo’jalik yurituvchi subyektlar iqtisodiy xavsizligini ta’minlashda tashqi muhitning asosiy e’lementlari qaysilar?
    
52. 
    O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy xavfsizlik darajasi indikatorlar tizimi va ularning chegaraviy qiymatlarini tahlil eting.
    

53. 
    Shaxs iqtisodiy xavfsizligiga tahdidlarning turlari qanday?
    

Шахc манфаатлари ва хавфеизлигига тахдидлар куп қиррали булиб, улар куйидаги гурухдарга булинади:
- шахснинг уз олдига нотугри максадларни куйиши:
- бошка, ташкц ижтимоий тизимлар тахдиди;
- ички ижтимоий тизимда вужудга келадиган таадидлар;
- табиий тахдидлар
Тахдидлар ичида шахсга тажовуз, зуравонлик алохида хусусиятга эга. Зуравонлик маълум ижтимоий гурухнинг бошкасига нисбатан иктисодий ёки сиёсий хукмронликни саклаш, ёки кулга киритиш макеадида килинган тажовуз, мажбурлаш хамда жисмоний ёки психологик таъсир этишга уриниш хисобланади.

54. 
    Korxonaning tijorat sirlari va axborotlarni himoyalash choralari qanday?
    

Tijorat siri — korxonalar, tashkilotlarning oʻz ishlab chiqarish., savdo, moliya, ilmiy-texnika faoliyati toʻgʻrisidagi maʼlumotlarni sir saklash, oshkor etmaslik huquqi. Tijorat siri xaridorlar, umuman, mijozlar bilan boʻlgan aloqaga ham taallukli. Kelishilgan bitishuvlar summasi, sotish shartlari va narxlar ham sir sakdanadi. Tijorat siri va uni oshkor etish, oʻgʻirlash boʻyicha javobgarlik qonun yoʻli bilan amalga oshiriladi. Tijorat siri deyarli barcha mamlakatlar qonunchiligi bilan muhofaza qilinadi. Tijorat siri oshkor boʻlib, boshqalar tomonidan oʻzlashtirib olinsa, sir egasi bundan koʻrilgan zararini sud orqali tovon undirib olishi mumkin. Tijorat sirini saklash maqsadida korxonalar, firmalar, tashkilotlar maxsus xavfsizlik xizmati tashkil etadilar, bu xizmatlar korxona mulki boʻlgan yangiliklarni raqiblarning iktisodiy josusligidan himoya qiladi.
Тадбиркорлар тижорат сирларини саноат шпионажидан, ошкора булингдан химоялаш максадида илмий-техникавий янгилик ва ахборотларни химоя хилиш учун уларни патентлаштириш, муаллифлик хукукини олиш, тижорат сири хисобланган маълумотларни аниклаш хамда тижорат маълумотлари ва ахборотини махсус хисобга олиш. уларни сакдаш
тартибини урнатиш, назорат остида купайтириш ёки махсус шахслар кузатувида хужжатларни йук хилиш, ходимларни хужжатлар билан ишлашга ургатиш керак булади.

55. 
    Jahon miqiyosida qabul qilingan iqtisodiy xavfsizlikning quyi tahlikali chegaralari indikatorlarini tavsiflang, ular qanday ko’rsatkichlarni qamrab oladi?
    

Иктисодий хавфсизликнинг умумий курсаткичлари (индикаторлари) куйидагилардан иборат:
- турмуш даражаси ва сифати;
- инфляция суръати;
- иктисодий усиш;
- бюджет дефицити;
- давлат карзи;
- жахон иктисодиётига кириб борганлик;
- «хуфёна иктисодиёт» фаолияти;
- мулк таркиби;
- соликтизими;
- бозор инфратузилмаларининг ривожланиши.
Худудий даражада умумий курсаткичлардан ташкари
яна куйидаги курсаткичлар иктисодий хавфсизликни ифодалайди:
- ахоли дарамадлари;
- чакана нархлар даражаси;
- уй-жой билан таъминлангаклик;
- кочокдар, эмигрантлар ва бошкалар сони;
- худуднинг мамлакат ЯИМдаги улуши;
- Худуднинг тулов баланси;
- экспорт-импорт сальдоси
Jahon miqiyosida qabul qilingan iqtisodiy xavfsizlikning quyi tahlikali chegaralari indikatorlari

• 
  Umumiy milliy iqtisodiy darajada
  
• 
  Turmush darajasi va sifati
  
• 
  Inflyatsiya surati
  
• 
  Ishsizlik darajasi
  
• 
  Iqtisodiy o’sish
  
• 
  Byudjet defitsiti va davlat qarzi
  
• 
  Tashqi qarz
  
• 
  Jahon iqtisodiyotiga kirib borganlik
  
• 
  “Xufyona iqtisodiyot” faoliyati
  
• 
  Mulk tarkibi
  
• 
  Soliq tizimi
  
• 
  Hududiy darajada
  
• 
  Aholi daromadlari
  
• 
  Chakana narxlar darajasi
  
• 
  Uy-joy bilan ta’minlanganlik
  
• 
  Qochoq va emigrantlarning soni
  
• 
  Hududning mamlakat YaIMdagi ulushi
  
• 
  Hududning to’lov balansi
  
• 
  Eksport-import saldosi
  

56. 
    Shaxsning ijtimoiy-iqtisodiy xavfsizligi qanday yo’llar bilan ta’minlanadi?
    

Шахснинг хавфсизлиги хозирги даврда куйидагилар билан тавсифланади:
- ахолининг мехнат ва тадбиркорлик фаоллиги;
- мехнат унумдорлиги ва ишлаб чщариш самарадорлигининг усиши, иктисодий усишга эришиш;
- тиббий хизмат курсатиш сифатининг яхшиланиши;
- мехнатга лаёкатли ахолининг иш билан бандлигининг
о шиш и ва ишсизликнинг камайиши;
- ахоли даромадлари ва истеъмолининг, уртача даромад
даражасининг усиши;
- кишиларнинг билим, касб-малака ва маданият даражаси1шнг усиши;
- маънавиятнинг ривожланиши;
- фаннинг ривожланиш даражаси;
- камбагаллик ва кашшокдикнинг камайиши;
- ахоли улим даражасининг камайиши;
- ахолининг уртача умр куриш даражасининг усиши.
Шахснинг хавфеизлигини таъмиялашда давлатнинг
ижтимоий сиёсати мудим роль уйнайди. Давлатнинг ижтимоий сиёсати, уни амалга ошириш меданизмлари одамларнияг меднатдаги фаоллиги ва тадбиркорлигини устириш учун шарт-шароитлар яратишга даратилиши лозим.
Ушбу вазифаларни амалга ошириш мадсадида утиш даврида Узбекистонда давлатнинг ижтимоий сиёсати дуйидагиларга. даратилган:
- фудароларнинг эркин идтисодий фаолият, тадбирхорлик ва меднат, касб турлари дамда содаларини эркин танлаш каби конституциявий дудудяарини таъминлаш;
- меднат мотивациясининг кучли механизмини киритиш, адолининг идтисодий: фаоллигини ошириш учун шароитлар яратиш; - ахолини максадли ва манзилли ижтимоий химоя килиш хамда кам таъминланган гурухдарни давлат томонидан куллаб-кувватлаш;
- таълим, ижтимоий сугурта, согликни саклаш тизимларини ислох килиш йули билан ахолининг ижтимоий хизматларга булган зарур кафолатни таъминлаш. Шунингдек, давлат ижтимоий сиёсати ахолининг даромад ва мулкка эгалик даражаси буйича кескин табакалашувининг олдини олган хамда ахолининг тулов талабларини кенг микдорда кондириш ва унинг усишини таъминлаш чора-тадбирларини амалга оширади. Давлат ижтимоий сиёсатида ахолини ижтимоий химоялаш мухам урин тутади. Давлатнинг бу сохадаги сиёсатининг устувор йуналишлари хуйидагилардан иборат:
- давлат ижтимоий истеъмол фондларини ташкил этиш ва улардан жамиятнинг хар бир аъзосининг фойдаланишини кафолатлайдиган конунларни кабул килиш;
- давлатнинг марказлашган ижтимоий сугурта фондини ташкил этиш;
- курсатилган хизматлар ва самарали мехнатлари учун давлат томонидан бериладитан имтиёзлар;
- иш хаки ва пенсия минимумининг давлат томонидан кафолатланиши;
- куп болали оилаларга туланадиган нафакалар;
- кам таъминланган ахоли табакаларига модций ёрдам курсатиш;
- болаликдан ногирон ва бошка мехнат кобилиятини йукотганларни ижтимоий куллаб-кувватлаш;
- талабалар учун туланадиган давлат стипендиялари;
- ишсизлик нафакаси;
- энг мухим озик-овкат махсулотлари турларининг белгиланган нархларда сотилишини таъмиилаш;
- ижтимоий ахамиятга эта булган хизматлар бахоларидаги фаркларни бюджет хисобидан коплаш;
- ижтимоий соханинг энг мухим тармоклари (согликни саклаш, таълим жисмоний тарбия, спорт ва маданият) моддий базасини куллаб-кувватлаш ва мустахкамлаш.

57. 
    Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashda korxonalar faoliyatining moliyaviy tahlil ko’rsatkichlari.
    

Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashning korxona xo’jalik-moliyaviy faoliyati bilan bog’liq jihatlari o’z ichiga oladi:

• 
  kapital qo’yilmalar tarkibini nazorat qilish
  
• 
  moliyaviy portfel qismlarining risk va daromadlilik bo’yicha nisbatlari
  
• 
  rentabellikning o’sishi
  
• 
  marketing tizimining rivojlanishi
  
• 
  korxonaning qimmatli qog’ozlar bozorini shakllantirish va tartibga solish
  
• 
  boshqarishning tashkiliy tuzilishini takomillashtirish hisobiga xarajatlarni kamaytirish
  

Kompaniyaning iqtisodiy xavfsizligining funktsional tarkibiy qismlari uning iqtisodiy xavfsizligini ta'minlashning asosiy yo'nalishlari yig'indisi bo'lib, ular mazmunan sezilarli darajada farqlanadi. Korxonaning iqtisodiy xavfsizligining funksional tarkibiy qismlarining taxminiy tarkibi: 1.Moliyaviy.
2.Intellektual va kadrlar.
3. Texnik va texnologik.
4. Siyosiy va huquqiy.
5. Ekologik.
6. Axborot.
7. Quvvat.
A.D. ta'kidlaganidek. Burykin va A.L. Nasedkinning ta'kidlashicha, "korxonaning iqtisodiy xavfsizligi nafaqat uning samaradorligini, balki raqobatbardoshligini ham ko'rsatadigan moliyaviy-iqtisodiy holati, iqtisodiy faoliyat ko'rsatkichlari bilan belgilanadi va asoslanadi. Shu bilan birga, ham taktik, ham strategik rejalar uchun muhim vosita korxonaning moliyaviy tahlili bo'lib, u ham korxonaning o'zini, ham butun mintaqani barqaror rivojlantirish vositalaridan biridir". Ba'zi mualliflar kompaniyaning iqtisodiy xavfsizligini nisbiy ko'rsatkichlar-koeffitsientlarga asoslangan jami mezon asosida baholash usulini taklif qiladilar. Korxonaning moliyaviy faoliyatining turli yo'nalishlarini tahlil qilish uzoq muddatli davrda korxonaning iqtisodiy xavfsizligiga tahdidlarni bashorat qilish imkonini beradi. Bunga shuni qo'shimcha qilish kerakki, zamonaviy iqtisodiy tadqiqotlar arsenalida moliyaviy ko'rsatkichlarni bashorat qilish uchun juda ko'p turli xil texnika va usullar mavjud. Alohida tarkibiy va funktsional ko'rsatkichlarning ta'sirini adekvat baholash imkoniyatiga ega bo'lish uchun xavflarning yuzaga kelish sharoitlari, yo'qotishlarning sabablari, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan salbiy oqibatlarni bartaraf etishni belgilaydigan jarayonlar va boshqalar kabi muhim jihatlarni o'rganish tavsiya etiladi. xo'jalik yurituvchi sub'ektni himoya qilishning ta'sir darajasini aks ettiruvchi iqtisodiy ko'rsatkichlar. Iqtisodiy xavfsizlikni baholashning funktsional sohalarining har biri juda ko'p sonli turli ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi. Bunday ko'rsatkichlarning qiymatlari integral baholashni aniqlash uchun ishlatilishi mumkin, garchi ma'lumotlarni qayta ishlashning statistik usullariga asoslangan barcha funktsional komponentlar uchun kompaniyaning iqtisodiy xavfsizligini baholash qiyin, chunki bu ko'rsatkichlarning ba'zilarini rasmiylashtirish qiyin. Biroq, kompaniya uchun ushbu muammoning ahamiyati juda katta va uni past baholash asossiz bo'ladi. Natijada, olingan barcha koeffitsientlarni qo'shib, "iqtisodiy xavfsizlik darajasini umumiy koeffitsient baholash" hisoblanadi. Bu koeffitsient aniqlash uchun ishlatiladi. Moliyaviy-iqtisodiy tahlilni o'tkazish kompaniyaning moliyaviy holatining aniq ko'rinishini ta'minlaydi, kompaniyaning bozordagi mavqeini baholashga imkon beradi va kompaniyani tugatish va bankrotlikdan himoya qilishning muayyan variantlarini ishlab chiqishga imkon beradi. Bularning barchasi xo‘jalik yurituvchi subyektning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashning ajralmas qismidir. Korporativ rivojlanish strategiyasi va taktikasi xo'jalik faoliyatini to'liq va batafsil tahlil qilishga bog'liq bo'lib, bu kompaniyaning doimiy ishlashi va moliyaviy holatini yaxshilash imkonini beradi.

58. 
    Iste’mol nuqtai nazaridan iqtisodiy xavfsizlik qanday shakllarda namoyon bo’ladi?
    
59. 
    Bugungi kunda shaxsning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda davlatning qonuniy dastaklarining ishlash prinspi qanday ishlar amalga oshirmoqda?
    

Iqtisodiy xavfsizlik tizimida insonning, shaxsning iqtisodiy xavfsizligi masalasi alohida o’rin egallaydi. Chunki taraqqiyotning keyingi bosqichlarida qarorlar qabul qilish jarayonlariga jamiyatning ta’siri oshib bormoqda, ya’ni inson omili ta’siri kuchayib bormoqda. Hozirgi davrda insoniy rivojlanish va hayot sifati davlat boshqaruvi samaradorligining mezoniga aylanib qoldi. Bunday holat insonning iqtisodiy va ijtimoiy xavfsizligi o’rtasida o’zaro bog’liqlik mavjudligini ko’rsatadi. Insonning iqtisodiy xavfsizligi – bu insonning muhim hayotiy manfaatlarining himoyalanishi uchun shart-sharoitlarning kafolatlangandagi, ijtimoiy taraqqiyot hamda inson va jamiyat himoyasi tizimi ta’minlangandagi holatdir. Inson shaxsining iqtisodiy xavfsizligi milliy iqtisodiy xavfsizlik, davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosati bilan belgilanadi. Mamlakatimizda inson iqtisodiy xavfsizligining huquqiy asosini O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Fuqarolik kodeksi, respublika qonunlari va turli qonuniy hujjatlari tashkil etadi. Alohida fuqarolar va jamiyat inson iqtisodiy xavfsizligining ob’yekti bo’lib hisoblanadi. Ish o’rinlari, ijtimoiy ta’minot tizimi, moddiy ishlab chiqarish inson iqtisodiy xavfsizligining sub’ekti bo’lib hisoblanadi.Quyidagilar insonning iqtisodiy xavfsizligi sohasida davlat faoliyatining predmeti bo’lib hisoblanadi:
- insonning iqtisodiy xavfsizligi tizimiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan omillarni tahlil va sintez qilish;
- ijtimoiy-iqtisodiy siyosatni takomillashtirish uchun xizmat qiladigan iqtisodiy siyosat va institutsional o’zgarishlarni amalga oshirish.
Insonning iqtisodiy xavfsizligi borasidagi davlat strategiyasi quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- ichki va tashqi tahdidlarni tavsiflash;
- insonning iqtisodiy xavfsizligi shart-sharoitlariga muvofiq keladigan mezon
va iqtisodiyotning holati;
- iqtisodiy, huquqiy va ma’muriy choralar asosida insonning muhim manfaatlarini himoyalash;
- insonning iqtisodiy xavfsizligi borasidagi davlat strategiyasini bajarilishini nazorat qilish.
Insonning iqtisodiy xavfsizligi fuqarolarning hayot faoliyatini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar tizimini ishlab chiqish va amalga oshirishni ko’zda tutadi:
- oziq-ovqat bilan ta’minlash;
- ish bilan bandlikni ta’minlash;
- ta’lim olish uchun sharoit yaratish;
- axborot bilan ta’minlash;
- tibbiy xizmat ko’rsatish;
- pensiya ta’minoti;
- shaxsiy jamg’armalarini himoyalash;
- uy-joy kommunal xizmatlari ko’rsatish;
- ekologik xavfsizlikni ta’minlash.
Insonning iqtisodiy xavfsizligi davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosati bilan bog’liq bo’lib, ehtiyojlarni qondirish uchun yetarli bo’lgan daromad darajasini ta’minlashni ko’zda tutadi. Insonning ijtimoiy xavfsizligi mamlakat iqtisodiyoti, shu jumladan sog’liqni saqlash, ta’lim, madaniyat va ijtimoiy sohaning boshqa tarmoqlarini individning yetarli hajmda va sifatli ne’matlar va xizmatlarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish imkonini beradigan darajada taraqqiyotga erishishni bildiradi. Jamiyatda ijtimoiy-iqtisodiy muammolar kelib chiqishining bosh sabablaridan biri ishsizlik bo’lib, u iqtisodiy xavfsizlikning eng muhim indikatori sifatida alohida e’tibor qaratilishi kerak bo’lgan muammolar qatorida turadi. Ishsizlik mamlakatda mavjud tabiiy, mehnat, moddiy, iqtisodiy va moliyaviy resurslardan samarali hamda yetarlicha foydalanmaslik holatini anglatadi. Iqtisodiy nuqtai nazardan ishsizlik deganda ishchi kuchining ish joyi bilan ta’minlanmaganligi, natijada uning biror-bir qonuniy daromad manbaiga ega bo’lmasligining muayyan holati tushuniladi. Boshqacha aytganda, ishsizlik – ishlashni istaydigan mehnatga layoqatli aholining ish bilan ta’minlanmagan qismi. Ishchi kuchi taklifining unga bo’lgan talabdan oshib ketishi natijasida ishsizlik vujudga keladi. Makroiqtisodiy jihatdan ishsizlik jamiyat mehnat salohiyatidan, ishchi kuchi majmuasidan ishlab chiqarish omili sifatida to’la foydalanmaganlikdir. Shu ma’noda, ishsizlik ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlariga yoki foydalanilmayotgan tabiiy va moddiy resurslarga teng, ammo ishlab chiqarishning boshqa omillari ortiqchaligidan farq qilib, “ortiqcha” ishchi kuchi bozori iqtisodiyotidagi doimiy voqelikdir.

60. 
    Moliyaviy xavfsizlik tushunchasi va tarifi.
    

Мухим иктисодий хавфсизлик турларядан яна бири молиявий сохадаги фаолият билан боглик хавфсизлик хисобланади. Молиявий хавфсизлик мамлакат ва унинг худудлари ижтимоий-иктисодий баркарорлиги ва ривожланиши учун зарурий молиявий шароит ва ресурсларнинг яратилганлиги, молиявий тизимнинг яхлитлигини саклаш хамда ички ва ташки иктисодий манфаатлар тахдидига муваффакиятли каршилик курсатншни ифодалайди. Бу хавфсизлик пул, бюджет, кредит, соликка тортиш ва валюта тизимларида вужудга келадиган тахдидларнинг олдини олиш, улардан мухофазаланиш кабиларни уз ичига олади.
moliyaviy xavfsizlik korxonaning shunday holatiki, u:
1)uzoq muddatli davrda korxonaning moliyaviy muvozanatini, barqarorligini, toʼlov qobiliyatini va likvidligini taʼminlashga imkon beradi;
2)korxonani barqaror kengaytirish uchun korxonaning moliyaviy resurslarga boʼlgan ehtiyojlarini qondiradi;
3)korxonaning yetarli moliyaviy mustaqilligini taʼminlaydi;
4)korxonaga moliyaviy zarar yetkazishni yoki kapital tarkibini salbiy oʼzgartirishni yoki korxonani majburan tugatishni koʼzda tutadigan mavjud va vujudga keladigan xavf va tahdidlarga qarshi tura oladi;
5)moliyaviy qarorlarni qabul qilishda yetarli darajada moslashuvchanlikni taʼminlaydi;
6)korxona egalarining moliyaviy manfaatlarini himoya qilishni taʼminlaydi.

61. 
    Mamlakatda iqtisodiy xavflarni bartaraf etishda iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tizimi dastaklari qanday ishlaydi?
    

Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш қуйидаги қоидаларга асосланади:
– давлат иқтисодиётни тартиблаганда жамият манфаатларини кўзлаши, умумиқтисодий аҳамиятга эга бўлган чора-тадбирларни қўллаб-қувватлаши зарур;
– давлат иқтисодиётни тартиблашда маъмурий воситалардан эмас, балки хилма-хил иқтисодий воситалар мажмуидан фойдаланиши зарур;
– давлат тадбиркорларнинг эркин, ўзаро рақобат қилишлари учун шароит яратиши талаб қилинади, давлат рақобат кураши иштирокчиси эмас, балки унинг олий ҳаками вазифасини бажаради;
– давлат сиёсати мамлакатда ижтимоий барқарорлик, ҳамкорлик ва ҳамжиҳатликни таъминлаш орқали иқтисодий ўсиш ва оммавий фаровонликни таъминлашга қаратилиши зарур.
Хавфсизликни, шу жумладан, иқтисодий хавфсизликни таъминлаш давлат сиёсатининг муҳим таркибий қисми ҳисобланади.

• 
  Бунинг учун, авваламбор, унинг сиёсий-ташкилий ва ҳуқуқий асослари яратилади.
  
• 
  Ушбу мақсадда консепция ишлаб чиқилади. Уни ишлаб чиқиш эса иқтисодиёт ҳолатини объектив баҳолаш ҳамда унинг ривожланиш тамойили ва тенденцияларини прогноз қилишга асосланади.