Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

8 

 

jamiyat  taraqqiyotidagi  turli  davrlar  xususiyati  aniqlanmasa,  ushbu  fan  o'z 

mohiyatini  yo'qotadi).  Zero,  hamma  joyda  bor  narsa  geografiyada  mutlaqo 

bo'lmasligi kerak. Agar hamma joy bir rangda tekis, bir xil darajada bo'lganda edi, 

geografiyaning ham, qolaversa, jamiyat rivojlanishining ham o'zi bo'lmas edi. 

Bizning  ta'rifimiz  kengayib  ketmasligi,  mumkin  qadar  qisqaroq  bo'lishi 

uchun  unga  majmualar  yoki  komplekslar (tizimlar)  g'oyasi  kiritilmadi. Aslida  esa 

iqtisodiy va ijtimoiy geografiya o'zi o'rganayotgan voqelikni muayyan hududda va 

faqat  alohida-alohida  emas,  balki  o'zaro  aloqadorlikda,  ya'ni  ma'lum  bir  hududiy 

tizimlar doirasida ko'radi. 

Shu  bois,  yuqorida  berilgan  ta'rifni  yanada  mukammallashtirilsa  bo'ladi, 

ya'ni:  «iqtisodiy  va  ijtimoiy  geografiya  ishlab  chiqarish  kuchlarini  turli  mamlakat 

yoki  rayonlarda  rivojlanish  va  joylanish  xususiyatlarini  hamda  inson  hayot 

faoliyati  va  yashash  tarzini  hududiy  ijtimoiy-iqtisodiy  tizimlar  yoki  majmualar 

doirasida o'rganadi», deb ifodalash mumkin. 

Albatta,  har  qanday  fanning  predmeti,  ta'rifi  uning  asosiy  tamoyillarini 

o'zida  aks  ettirishi  shart.  Chunki  o'zining  metodologiyasi  va  metodi,  tadqiqot 

predmeti va prinsiplariga ega bo'lmagan fan mustaqil fan hisoblana olmaydi. 

Demak,  geografiya  va,  shu  jumladan,  iqtisodiy  va  ijtimoiy  geografiya 

fanining bosh tamoyillari nimalardan iborat? Fikrimizcha, bu yerda turli darajadagi 

asoslar  mavjud,  ularning  ayrimlari  faqat  shu  fanga  tegishli  bo'lsa,  qolganlari 

umumilmiy, falsafiy ahamiyatga ega. 

Shubhasiz,  geografiya  fanining  eng  birinchi  tamoyili  uning 

hududiyligi

dir. 

Zero, geografiyani  hududiy  munosabatlarsiz, makon tushunchasisiz  tasavvur qilib 

bo'lmaydi.  Ammo,  shu  bilan  birga,  hududga  o'ziga  xos  borliq  sifatida  turlicha 

yondoshiladi.  Masalan,  muhandislik  (yersozlik)  hamda  rayon  planirovkasida 

ko'proq  hududni  tashkil  etishga  e'tibor  beriladi.  Bunda  yer  maydonining  o‘zi 

ma‘lum  maqsadlar  uchun  tayyorlanadi.  Jumladan,  uni  barcha  infrastruktura 

---