Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

7 

 

ijtimoiy  geografiya  maqomini  olmoqda.  Shu  jihatdan,  bunday  ta'rif  fanning  nomi 

bilan mazmunini to'la aks ettirmaydi. 

To'g'ri,  «ishlab  chiqarish  kuchlari»  eng  avvalo  uning  subyekt,  ya‘ni  egasi 

bo'lgan  aholini  ham  o'z  ichiga  oladi.  Lekin  bu  yerda  aholi,  asosan,  ishchi  kuchi 

mazmunida,  ya'ni  iqtisodiy  kategoriya  shaklida  nazarda  tutiladi.  Inson,  uning 

ijtimoiy  hayoti,  sotsial  muhitdagi  o'zaro  munosabatlari  esa  bu  ibora  qamrovidan 

chctda  qoladi.  Busiz  fan  ilgaridagidek  iqtisodiy,  ishlab  chiqarish  geografiyasi 

bo'lib qolaveradi. 

Yuqoridagi  fikr  va  mulohazalaridan  kelib  chiqqan  holda,  iqtisodiy  va 

ijtimoiy  geografiya  ta'rifini,  taxminan,  shunday  berish  mumkin:  Iqtisodiy  va 

ijtimoiy  geografiya  mustaqil  fan  sifatida

  turli  mamlakat  va  rayonlarda  ishlab 

chiqarish kuchlarining rivojlanish va joylanish xususiyatlarinj hamda inson hayot-

faoliyati  va  yashash  tarzining  hududiy  jihatlarini  o'rganadi

.  Qisqacha  qilib  esa 

ijtimoiy  geografiyani  jamiyat  hayoti  va  faoliyatini  hududiy  tashkil  etish 

to'g'risidagi  fan,  deb  ta'riflash  to‘g‘ri  bo'ladi.  Shubhasiz,  keltirilgan  ta'rif  ham 

mutlaq aniqlikka da'vogar emas. Ammo shu bilan birga aminmizki, u iqtisodiy va 

ijtimoiy  jabhalarni  qamroviga  olgan  holda,  fanning  tub  mohiyatini  o'zida  aks 

ettiradi va uni to'la ifodalab beradi. 

Berilgan  ta'rifning  ega  va  kesimi,  aniqlovchisi  va  to'ldiruvchisi,  ya'ni 

birinchi  va  ikkinchi  darajali  bo'laklari  mavjud.  Chunonchi,  agar  ushbu  ta'rifdan 

gapning egasi - «turli mamlakat yoki rayon», «hudud» tushunchalari olib tashlansa, 

u  holda  geografiyaga  o'rin  qolmaydi.  Demak,  aynan  ana  shu  iboralar  ushbu 

ta'rifning geografiyaga taalluqligidan dalolat beradi. 

Ayni  shunday  «xususiyat»  (kesim)  so'zi  ham  geografiya  uchun  o'ta 

muhimdir.  Chunki  fanning  asosiy  va  pirovard  maqsadi  ishlab  chiqarish 

kuchlarining  joylashuvi,  inson  hayoti  tarzining  turli  rayonlaridagi  o'ziga  xos  va 

betakror  xususiyatini  ochib  berishdan  iboratdir  (tarixda  ham  xuddi  shunday 

---