Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

 

6 

 

bo'ladi.  Shunga  mos  ravishda  bu  fanning  tadqiqot  predmeti  va  vazifalari  ham 

takomillashib  boradi.  Ayni  paytda  bunday  evolyutsion  jarayonlar  fan  nomini 

zamon  talabiga  muvofiqlashuviga  olib  keladi.  Binobarin,  an'anaviy  iqtisodiy 

geografiya  asta-sekin  iqtisodiy  va  ijtimoiy  geografiyaga,  u  esa,  o'z  navbatida, 

yanada  murakkabroq  shaklga  –  ijtimoiy  geografiyaga  aylanmoqdaki,  bu  ushbu 

fanni jahon miqyosidagi andazalarga moslashtiriladi. 

Aytish  joizki,  mazkur  fanning  muayyan  bir  barqaror,  barchani 

qanoatlantimvchi  ta'rifi  mavjud  emas.  Bunga  sabab  esa  geografiya  fanining  keng 

qamrovliligi, obyekt va nomining davr mobaynida o'zgarib turishi bo'lishi mumkin. 

Shu  bilan  birga,  iqtisodiy  geografiya  ta'riflarining  ko'pchiligida  ishlab  chiqarish 

kuchlari  va  ularning  joylashtirish  xususiyatlari  ta'kidlanadi.  Bular  ushbu  fanning 

o'zak  tushunchasiga,  aksiomasiga  aylanib  qolgan.  Albatta,  bu  bejiz  emas,  chunki 

iqtisodiyotning  asosini  ishlab  chiqarish  kuchlari,  iqtisodiy  geografiyaning 

mohiyatini  esa  ularning  joylashuv  xususiyatlari  belgilab  beradi.  Qolaversa, 

rivojlanish  faqat  aniq  bir  joyda,  makonda  amalga  oshadi,  shu  bois,  joylanish 

rivojlanishning hududiy in'ikosidir. 

Masalaga  bunday  yondoshuv  nazarimizda,  iqtisodiy  geografiyaning  tarixiy 

rivojlanishi  bilan  bog'liq.  Ma'lumki,  ishlab  chiqarish  tarmoqlarini  joylashtirish 

muammolari  dastavval  Yevropada,  xususan,  Germaniyada  nemis  olimlari 

I.Tyunen,  A.Veber,  A.Lyosh,  V.Kristaller  va  boshqalar  tomonidan  amaliyotda 

ko'rib  chiqilgan.  Biroq  ular  o'zlarining  joylashtirilish  (shtandort)  g'oyalarining 

natijasini «Iqtisodiy geografiya» deb ta'riflashmagan. 

O'ylaymizki,  hozirgi  kunda  ham  fanning  ta'rifida  «ishlab  chiqarish 

kuchlarining  joylashuvi»  iborasini  qoldirish  kerak.  Zero,  har  qanday  joylashtirish 

muayyan  bir  hududda  amalga  oshiriladi.  Ammo  fanimizning  bugungi  predmeti 

uchun  bu  kifoya  qilmaydi.  Sababi:  u  endi  iqtisodiygina  emas,  balki  iqtisodiy  va 

---