Iqtisodiy tahlil

Material sig’imining xususiy ko’rsatkichlari material resurslarning alohida turlaridan (xom ashyo sig’imi, metall sig’imi, energiya sig’imi va boshqalar) foydalanish samaradorligini tavsiflash uchun, shuningdek, alohida mahsulotlarning material sig’imi darajasini (mahsulot birligiga ishlatilgan barcha materiallar qiymatining uning ulgurji narxiga nisbati) tavsiflash uchun qo’llaniladi.


5. Material resurslardan foydalanish tahlili
Mahsulot ishlab chiqarish bo’yicha rejani muvaffaqiyatli bajarish uchun korxona nafaqat xom ashyo, yoqilg’i va boshqa mehnat vositalari bilan o’z vaqtida hamda to’liq ta’minlanishi zarur, balki ulardan ishlab chiqarishda oqilona foydalanish ham muhim o’rin tutadi. Bu esa materiallarni sarflashning ilg’or me’yorlarini qo’llash, yaroqsiz mahsulot chiqarishga yo’l qo’ymaslik yoki bu holatni minimumga tushirish, materiallardan faqat bevosita mo’ljallanganligiga ko’ra foydalanish, chiqindilarni to’g’ri qo’llashni taqozo etadi.
Sanoat korxonalari sarfining umumiy miqdorida materiallar sarfi miqdori tayyorlanayotgan mahsulotning material sig’imiga bog’liq ravishda muhim ahamiyat kasb etadi. Material sarfining solishtirma og’irligi etarli darajada keng oraliqda tebranadi – u engil va oziq-ovqat sanoati tarmoqlarida eng yuqori bo’lsa, kon sanoati tarmoqlarida eng past ko’rsatkichga ega.
Materiallarni saqlash, moddiy qimmatliklarni yo’qotish va hisobdan chiqarish, keraksiz materiallarni tashqarida sotish, yo’qotishlar uchun aybdor shaxslardan undirish masalalari, shuningdek, moddiy qimmatliklar qoldiqlarini inventarizatsiya qilish natijalari material resurslardan foydalanish tahlilida o’z aksini topishi lozim.
Bunday tahlil materiallar qanchalik samarali sarflanayotganligi va mahsulot hajmi hamda tannarxiga qanday ta’sir qilayotganligini aniqlashga imkon beradi.
Tahlil quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
1. Mahsulotlar tannarxi kalkulyatsiyasi asosida tovar mahsulotning haqiqatdagi va rejalashtirilgan material sig’imi aniqlanadi, keyin esa ular o’rtasidagi farq topiladi.
2. Sarflardan olingan farqni tovar mahsulotni haqiqatdagi ishlab chiqarishga ko’paytirgan holda materiallar tejalishi yoki ortiqcha sarfining umumiy miqdori topiladi. Hosil bo’lgan umumiy miqdor material sig’imi o’zgarishining mahsulot tannarxiga ta’sirini tavsiflaydi.
3. Materiallar tejalishi yoki ortiqcha sarfi miqdorini mos ravishda tovar mahsulotning haqiqatdagi yoki rejalashtirilgan material sig’imiga bo’lish yo’li bilan tejash hisobiga qancha qo’shimcha mahsulot olinganligi yoki ortiqcha sarf hisobiga ishlab chiqarish qancha kamayganligi aniqlanadi.