Iqtisodiy tahlil

7.4-jadval
Xususiy ko’rsatkichlarning material sig’imining umumlashtirma ko’rsatkichiga ta’siri

Ko’rsatkich	Reja bo’yicha	Hisobot bo’yicha	Rejadan og’ish
Taqqoslama narxlarda mahsulot ishlab chiqarish, ming so’m	220388	254550	+34162
Moddiy xarajatlar, ming so’m, jumladan:	143252	166730	+23478
xom ashyo va materiallar	45179	52946	+7767
Yarimfabrikatlar	84629	96474	+11845
Yoqilg’i	7934	8909	+975
Energiya	2865	5092	+2227
boshqa materia xarajatlar	2645	3309	+464
umumiy material sig’imi, tiyin, jumladan:	65,0	65,5	+0,5
xom ashyo qismida material sig’imi	20,5	20,8	+0,3
yarimfabrikatlar material sig’imi	38,4	37,9	-0,5
yoqilg’i material sig’imi	3,6	3,5	-0,1
energiya sig’imi	1,3	2,0	+0,7
boshqa materiallar bo’yicha material sig’imi	1,2	1,3	+0,1

Ma’lumotlar shuni ko’rsatadiki, mahsulot material sig’imining rejaga nisbatan 0,5 tiyinga ortishi boshqa material sarflari bo’yicha xom ashyo sig’imi, energiya sig’imi va mahsulot sig’imi mos ravishda 0,3; 0,7; 0,1 tiyinga ortishi oqibatida sodir bo’lgan. Boshqa teng sharoitlarda ushbu omillar hisobiga material sig’imi 1,1 tiyinga kamayishi mumkin edi (0,3 + 0,7 + 0,1). Qolgan materiallar bo’yicha mahsulot material sig’imining 0,6 tiyinga kamayishi e’tiborga loyiq (0,5 + 0,1).

Mahsulot material sig’imining o’zgarishi natijalari tannarx kalkulyatsiyasi asosida alohida mahsulotlar solishtirma material sig’imi tahlili bilan tasdiqlanishi lozim. Tahlil qilinayotgan korxonada mahsulot turli materiallardan tayyorlanganligi uchun va ularning katta qismi sotib olinadigan yarimfabrikatlardan iborat ekanligi sababli natural ko’rsatkichlarda solishtirma material sig’imini hisoblash maqsadga muvofiq emas.
Solishtirma material sig’imi tahlili uslub va usullari ob’ektni tanlashga bog’liq bo’ladi. Angi mahsulotlar bo’yicha funktsional-qiymat tahlili asosida ushbu buyum o’z funktsiyalarini bajarishi uchun mutlaq zaruriy minimum xarajatlarni hamda konstruktsiya va texnologiyalar nomukammalligi, mahsulot tayyorlashning samarasiz usuli bilan bog’liq qo’shimcha yoki ortiqcha sarf-xarajatlarni aniqlash mumkin. Yangi turdagi mahsulotlarni loyihalashtirish va konstruktorlik echimlarni tanlash bosqichida provoditsya analiz konstruktiv va nisbiy material sig’imi tahlili o’tkaziladi. Korxonaning sa’y-harakatlari mahsulot konstruktsiyasi hamda materialdan foydalanish koeffitsientini oshirish uchun detal va uzellar tayyorlash texnologiyasini takomillashtirishga yo’naltirilgan bo’lishi lozim.
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotning eng yaxshi xorij namunalariga mutanosibligini aniqlash maqsadida eski mahsulot bo’yicha ham bunday tahlilni amalga oshirish zarur.
Materiallardan foydalanish va uning mahsulot hajmiga ta’sirini tahlil qilish yakunida material resurslardan foydalanishni yaxshilash asosida mahsulot hajmi o’sishi uchun zaxiralar hisobi bajariladi. Ushbu hisobda materiallarning turli shakllari bo’yicha sarflarni qisqartirishning aniqlangan barcha imkoniyatlari hisobga olinmaydi, balki etishmasligi ishlab chiqarish o’sishini chegaralab qo’ygan materiallar bo’yichagina hisob ishlari amalga oshiriladi.