Iqtisodiy statistika

M ehnat resurslari balansi sxem asini quyidagicha ifodalash m um kin:
I. M ehnat resurslarini paydo bo'lish m anbalari jam i m ehnat resurslari, shu jum ladan:
— m ehnatga layoqatli yoshdagi m ehnatga layoqatli aholi;
— iqtisodiyotda band bo'lgan o'sm irlar;
— iqtisodiyotda band bo'lgan qariyalar va ishsizlar.
II. M ehnat resurslari taqsim oti:
— jam i iqtisod iyotd a band bo'lganlar, shu jum ladan:
— iqtisodiyot tarm oqlarida;
— xususiy uy xo'jaligin i yuritish uchun yonlanganlar;
— d oim iy y o 'n a lish va boshqa soha xodim lari;
— m ehnat qilish qobiliyatiga ega bo'lgan ishlab ch iq a- rishdagi ajralgan h o ld a o'qiyotganlar;
— m ehnat qilish qobiliyatiga ega b o'lgan , lekin iqtisodiy faoliyat va o 'q ish bilan band bo'lm aganlar.


O ‘zbekiston Respublikasining 2004-yildagi mehnat resurslari balansi (ming kishi)


Ko'rsatkichlar ^{Jami Shu} jumladan
I. Mehnat resurslarini tashkil topish
manbalari _/
01. Mehnat resurslari —jami ^{10663.3 4563.3 6100.0}
Shu jumladan


www.ziyouz.com kutubxonasi

02. Mehnatga layoqatli yoshdagi 10462.6 ^{4476.4 5986.2}
mehnatga qobiliyatli aholi
^{03. [qtisodiyotda band bo'lgan qari- 200.7} 85.9 ^114.8
yalar va o'smirlar ^42.4 84.9
Ulardan: 43.5 29.9
04. Qariyalar 127.3
05. 0 ‘smirlar 73.4
II. Mehnat resurslarining taqsimla-
nishi: 9194.3 4199.8 ^4994.5
06. Iqtisodiy faol aholi jami (07+ 09) Shu jumladan
07. Iqtisodiy tarmoqlarda band 8259.0 ^{3825.7 4433.3}
bo'lganlar jami
^Ulardan: 3667.0 ^{— 3667.0
Л. Qishloq, o'rmon xo‘jaligi, ovchi- 1.2 —} 1.2
^lik 39.5 ^— 39.5
B. Baliqchilik 1150.0 1024.0 ^{121.0
D. Tog‘-qazilma sanoati va karerlar} 52.0 ^{— 52.0
izlash} 507.2 ^{456.5 50.7}
E. Qayta ishlov beruvchi sanoat
ye. Elektroenergiya, gaz va suv
ta’minoti 350.0 315.0 ^{35.0
F. Qurilish} 89.6 ^{89.6 —} G. Ulgurji va chakana savdo: 344.0 309.6 34.4
mashina va mototsikllar, maishiy 28.6 25.8 ^2.8
tovarlar, shaxsiy gigiena tovarlarini
^ta’mirlash 0.5 0.4 0.1
H. Mehmonxonalar va restoranlar
^{I. Transport, ombor xo‘jaligi va} 380.6 380.6 ^-
aloqa 890.2 567.4 322.8
^{J. Moliyaviy vositachilik} 599.7 508.7 ^91.0


К. Q o‘zg‘almas mulk bilan operatsi­
yalar, ijara va tijorat faoliyati 158.1 142.3 15.8
L. Davlatni boshqarish va mudofaa,
majburiy sotsial sug‘urta 0.8 0.8 ^—
M. Maorif
N. Sogiiqni saqlash va sotsial xiz­ ^{— - —} matlar
O. Boshqa kommunal, sotsial va shaxsiy xizmatlar
P. Xususiy uy x o ‘jaliklarining yol- lanma ishchilari
Q. Ekshududiy tashkilotlar va idora- lar (doimiy
08. Bandlar um um iy sonidan (06 qarordan) qisqartirilgan ish kuni (haftasiga qisman) ish haqqi bilan
^{yoki umuman uni saqlamagan holda} 30.5 ^{13.3 17.2}
o'tkazilgan xodimlar 935.3 374.1 ^561.2
09. Ishsizlar
10. Mehnatga layoqatli yoshdagi ish­
^{lab chiqarishdan ajralgan holda 623.3} 275.9 ^347.4
o ‘quvchilar, talabalar
11. Mehnatga layoqatli yoshdagi uy 845.7 87.6 ^758.1
yumushlari va yosh bolalar tarbiyasi 10663.3 4563.3 ⁶¹⁰⁰
bilan bandlar Balans (06 + 10 + 11 )
Balansdan tashqari: 2798.7 1381.6 ^1417.1
12. Yoshi bo'yicha va qarovchisini
yo‘qotganligi uchun nafaqaxo‘rlar ^{3793.2 967.2 2826.0}
13. Mehnatga layoqatli yoshgacha 4199.1 ^{1514.8 2684.3}
bo'lgan maktab va boshqa o ‘quv


yurtlarining o'quvchilari 12260.0 ^4227.1 8032.9
14. Maktabgacha yoshdagi bolalar
15. Nafaqa oimaydigan qariyalar Jami iqtisodiy nofaol aholi (10+ 11 + 12+ 13+ 14)

Bu ma’lumotlar tahlil qilinib, aholini bandlilik darajasi aniqlanadi, mehnat resurslari taqsimlanishidagi proporsiyalar o'rganiladi. Balans ma’lumotlari bir necha yillar bo'yicha solishtirilib, bu masalalar dinamikasi o'rganiladi.

2-§. Korxona xodimlari tarkibi, soni va harakat ko‘rsatkichlari

Ishga yonlash davri uzunligiga qarab korxona xodimlari quyidagi guruhlarga ajratiladi:

— doimiy xodimlar;
— vaqtincha xodimlar;
— mavsumiy xodimlar;
— uchrab qolgan ishlarni bajarish uchun qabul qilingan xodimlar.
Bajarayotgan funksiyasiga qarab korxonalar xodimlari ikki guruhga bo'linadilar: ishchi va xizmatchilar. X izm atchi­ lar guruhida 3 ta toifa ajratiladi: rahbarlar, mutaxassislar va boshqa xodimlar. «Ishchilar» kategoriyasiga bevosita m ahsu­ lot ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish bilan band bo'lgan xodimlar kiradi. «Rahbarlar» toifasiga korxona va uning tarkibiy tuzilmalari boshliqlari kiradi. «Mutaxassislar» to i­ fasiga muhandis-texnik iqtisodiy-ijtimoiy va boshqa maxsus bilim talab qiluvchi kasb bilan shug'ullanuvchi xodimlar kiradi. Oxirgi «xizmatchilar tarkibiga kiruvchi boshqa xodim ­
lar» toifasiga hujjatlarni rasmiylashtiruvchi, hisob-kitob, tek-


shiruv, xo'jalik xizmatidagi xodimlar (ish yurituvchilar, kotib- lar, tabelchilar, hisobchilar va h.k.) kiradi.
Xodimlar soni m a’lum momentga (m a’lum kunga nis­ batan) va davr oralig'i uchun aniqlanadi (o'rtacha miqdor si­ fatida). Ma’lum kunga nisbatan xodimlar soniga quyidagilar kiritiladi:
— ro'yxatda turgan xodimlar;
— boshqa korxonalardan ishga olingan o'rindoshlar;
— fuqarolik-huquqiy ega bo'lgan ishlarni bitim asosida bajaruvchi xodimlar.
Har kungi ro'yxatdagi xodimlar tarkibiga shtat jadvali asosida doimiy, mavsumiy yoki vaqtincha ishga qabul qilin­ gan kishilar, shuningdek, ish haqi olib ishlovchi shu tash- kilot, korxona egalari ham kiritiladi.
O'rindoshlar ham qo'shiladi, lekin ularning m ehnat daftari asosiy ish joyida saqlanadi.
Bitim asosida — maxsus yoki xo'jalik ishlarini bajaruvchi (remont, maslahat berish va h.k.) kishilar ro'yxatdagi xodim­ larga kiritilmaydilar.
Ro'yxatdagi xodimlar soni korxona ixtiyoridagi har kungi mavjud bo'lgan m ehnat resurslari salohiyati haqida fikr yuri- tish imkoniyatini beradi. Shu va boshqa ko'rsatkichlar mo- mentli ko'rsatkichlar bo'lib, ularni soni har kuni o'zgarib turadi. Shuning uchun m a’lum iqtisodiy tahlilni amalga oshirish uchun (o'rtacha mehnat unumdorligi, o 'rtacha ish haqi va h.k.). 0 ‘rtacha ro'yxatdagi xodimlar soni aniqlanadi. Buning uchun har kungi ro'yxatda turgan xodimlar sonini qo'shib, kalendar kunlar soniga bo'linadi (28, 29, 30, 31). Bunda shanba va yakshanba kunlar uchun jum a kunida ro'yxatda turganlar soni olinadi. Agar korxona oy davomida to'liq ishlamagan bo'lsa ham, c'rtacha aniqlashning bu usuli
o'zgarmaydi.


Masalan: korxona 25-iyundan ishlay boshlagan. Ro'yxatdagi xodimlar soni quyidagicha bo'lgan: 25-iyun (se- shanba) 200 kishi, 26-iyun (chorshanba) 200 kishi, 27-iyun (payshanba) 203 kishi, 28-iyun (juma) 209 kishi. Oyning oxirgi ikki kuni (29 va 30) darn olish kunlariga to 'g 'ri kelgan. U holda

200 + 200 + 203 + 209 + 209.2 1230 . . . . . . T ---------------------------------------- = ------- = 41 kishi

30 30

H ar kungi ro'yxatdagi xodim lar sonf^ishga kelgan va kelmaganlardan tashkil topadi, shuning uchun kelganlar va kelmaganlar sonini qo'shib, kalendar kunlar soniga bo'li- nadi.

Masalan, korxona bo'yicha quyidagi ma’lum otlar mavjud
(kishi/kunlar): ishga kelishlar soni - 3010, ish kunlari kel- masliklar soni - 70, dam olish va bayram kunlari ishga kel- maslik — 1600. U holda

„ 3010 + 70 + 1600 , , .

T = 156kishi
<щ 3 0
Bir necha oylardan iborat davr uchun o ‘rtachani aniqlash arifmetik formulasidan foydalaniladi.
(I chorakda o'rtacha ro'yxatdagi xodimlar soni 612 kishi: aprelda 610 kishi, mayda 610 kishi, iyunda 604 kishi. U holda,


_{T„„. =} ZX- U ₌ 612-3 + 610 + 610 + 604
--------- ---------------------------------- ■ eiQkishi
z n 6


M ehnat resurslaridan foydalanish darajasini tahlilini uch xil yo'nalishda amalga oshiriladi:
— soni bo'yicha;
— ish vaqti bo'yicha;
— mehnat unumdorligi bo'yicha.
Soni bo'yicha korxonada mehnat potensialidan foy- dalanishni o'rganish uchun ro'yxatdagi xodimlar sonidan foydalanish koeffitsiyenti aniqlanadi.

„ _ 0 ‘ rtacha amalda ishlagan ?odim larsoni

Ruyfoydatcwish
0 ‘ rtacha ro‘ yxatdagi xodim lar soni, ish kunlari bo‘ у icha hisoblangan
Keyingi yo'nalishlar bo'yicha tahlil keyingi bo'limlarda ko'riladi.
Ishchi kuchi harakatini vaqt bo'yicha, korxonalar bo'yicha intensivligini o'rganish maqsadida quyidagi nisbiy ko'rsatkichlar aniqlanadi:


Ishga qabul qilinganlar soni
Qabul qilish K( = Tmyxatdagi X
100%
Ishdan bo'shaganlar soni
Ishdan bo'shash Kl = Tm ‘yxatdagi x
100%
Qabul qilinganlar
Xodimlar sonini to'ldirish Kl = soni_____________ X 100%
Ishdan bo‘sha- ganlar soni