Iqtisodiy statistika

Ish kunining amaldagi uzunligini aniqlash uchun ishlan-

gan barcha kishi-soatlar soni, ishlangan kishi-kunlar soniga bo‘linadi. Bunda ikki xil ko‘rsatkich aniqlanadi: a) ish kuni- ning to‘liq uzunligi (bunda odatdagi va odatdan tashqari soatlar e ’tiborga olinadi) va b) ish kunining odatdagi uzunligi (bunda faqat odatdagi soatlar e’tiborga olinadi). Bu ko'rsatkichning amaldagi bazis davrdagisi bilan solishtirilib ikkinchi koeffitsiyent aniqlanadi. Birinchi koeffitsiyentni ik- kinchisiga ko‘paytirib uchinchi, ya’ni ish vaqtidan to ‘liq foy­ dalanish koeffitsiyenti aniqlanadi.

Masalan, korxonada bazis va joriy davrda quyidagi ma’lumotlar berilgan:

№ Ko‘rsatkichlar Bazis ^Joriy davr ^davr

¹ 0 ‘rtacha ro‘yxatdagi ishchilar soni 900 ¹⁰⁰⁰
2 Amalda ishlangan barcha kishi-kunlar 18000 ²¹⁰⁰⁰
soni
3 Amalda ishlangan barcha kishi-soatlar 126000 ¹⁴⁰⁰⁰⁰
soni
4 Bir ishchi tom onidan amalda ishlan­ 20 21
gan kunlar soni (2:1)
⁵ Ish kunining amaldagi uzunligi, soat ^{7 ,0 6,7} (3:2)
1) Ish oyi uzunligidan (kunlar) foydalanish K' = 21/20 =1,050 yoki 105,0%
2) Ish kuni uzunligidan (soat)
foydalanish K1 = 6 ,7 /7 ,0 = 0,959 yoki 95,9%
3) Ish vaqtidan to ‘liq
foydalanish K( = 1,05 x 0,959 = 1,008 yoki 100,8%
Demak, korxonada ish oyi uzunligidan (kunlar) b o ‘yicha foydalanish joriy davrda bazis davrga nisbatan 5,0% ga ortgan,


ish kuni uzunligidan (soat) foydalanish 4 ,l% ga kamaygan. N atijada ish vaqtidan to'liq foydalanish darajasi joriy davrda bazis davriga nisbatan 0,8% ortgan.
Amaliyotda quyidagi ish vaqti fondlarini bir-biridan ajratish lozim:
1. Kalendar ish vaqti fondi — korxona barcha xodimlariga to ‘g ‘ri kelgan kalendar kunlar sonini ifodalaydi va u quyida­ gicha hisoblanishi mumkin:
— o‘rtacha ro'yxatdagi xodimlar sonini shu davrdagi kal­ endar kunlar soniga ko'paytiriladi; yoki
— ishga kelgan va kelmagan kishi-kunlar soni qo'shiladi.
2. Tabel vaqt fondi — ni aniqlash uchun kalendar vaqt fondidan bayram va dam olish kunlari ayriladi.
3. Eng ko‘p imkoniyatli ish vaqt fondini —aniqlash uchun tabel ish vaqti fondidan navbatdagi mehnat ta ’tili kunlari ay­ riladi. Bu fond «Mehnat haqida»gi qonunga asosan, foy­ dalanish mumkin bo'lgan eng katta ish vaqti salohiyatini bildiradi.
Masalan, korxona bo'yicha mart oyida quyidagi m a’lumotlar berilgan (kishi-kunlarida) xodimlar tom onidan ishlangan kishi-kunlar — 5868; kun bo'yi to'xtab turishlar — 200; ishlanmagan kishi-kunlar — 3032, shu jum ladan, navbatdagi ta ’tillar — 480; dam olish kunlari — 2400; o 'rtacha ro'yxatdagi xodimlar soni — 300 kishi; ushbu m a’lum otlar asosida quyidagi ko'rsatkichlarni hisoblash mumkin:
1) ishga kelgan kishi kunlar soni — ishlangan kishi — kunlar va kun bo'yi to'xtab turishlar soni yig'indisiga teng.
5868+200 =6068 kishi/kuni 2 ) kalendar ish vaqti fondi 6068+3032 =9100 kishi/kuni
3) tabel ish vaqti fondi


9100-2400 =6700 kishi/kuni
4) maksimal imkoniyatli ish vaqti fondi 6700-480 =6220 kishi/kuni
5) may oyidagi kalendar vaqt fondi (agar o 'rtacha ro'yxatdagi xodimlar soni o'zgarmay qolsa)
300 x 31 =9300 kishi/kuni.
4. Ishlangan ish vaqti fondi. Ishlangan kishi/soatlar soniga xodimlarning ishlagan barcha soatlari kiritiladi (bay- ram va dam olish kunlari hamda odatdan tashqari ishlangan soatlar ham qo'shiladi). Ammo bunga smenalar ichidagi to'xtab turishlar, betobligi sababli ishga kelmaslik, mehnat ta ’tillari va shunga o'xshashlar qo'shilmaydi.