Iqtisodiy statistika

Oraliq iste’mol — ishlab chiqarish jarayonida ishlatilgan tovar va xizmatlami o‘z ichiga oladi va quyidagi elem entlardan tashkil topadi:
— material xarajatlar (xomashyo, materiallar, yoqilg'i, energiya, yarim fabrikatlar, material xizmatlar, tu rar jo y bi- nolarini joriy ta ’mirlash uchun ishlatilgan m ateriallar, uy xo‘jaliklari tom onidan sotib olingan qurilish m ateriallari, ins- trum entlar, urug‘lik, yem -xashak va h.k., kasalxonalar to ­ m onidan sotib olingan oziq-ovqat materiallari va m ediko- m entlari va h.k.);
— nomaterial xizmatlar uchun to ‘lovlar (ilmiy tadqiqot
ishlari va eksperim entlar uchun toMovlar, moliyaviy xizm atlar uchun to ‘lovlar, kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish uchun to ‘lovlar, yuridik xizm atlar, audit, reklam a xarajatlari, ijara uch u n to ‘lovlar va h.k.).
O raliq iste’mol ham bozor bahosida hisoblanadi. Tovar va xizm atlarni yalpi ishlab chiqarish bilan oraliq iste’mol orasidagi farq yalpi q o ‘shilgan qiymat deb ataladi.
YaQQ—Yajsh/ch-OI
Y alpi deb atalishiga sabab bunda yalpi ishlab chiqarish- dan asosiy kapital iste’moli hajmi ayrilmaydi. Asosiy kapital iste’m ol M H T da uning ishlab chiqarish jarayonida fizik va m a’naviy jihatdan eskirishi — amortizatsiya sum m asiga teng bo‘ladi. Agar yalpi qo'shilgan qiymat hajm idan asosiy kapital iste’m oli hajmi ayrilsa, so f q o ‘shilgan qiym at ko'rsatkichi ho- sil b o ‘ladi.
SQ Q =Y a Q Q -A K I
Yalpi ishlab chiqarish hajmi asosiy baholarda hisoblan- gani uchun, Y aQ Q va SQQ ko‘rsatkichlari ham m ahsulotga


soliqlarni qo'shib, subsidiyalarni ayiruvchi asosiy baholarda hisoblanadi.
Milliy iqtisod ham m a sektorlarning yalpi qo'shilgan qiy­ m ati, ham m a tarm oqlar yalpi qo'shilgan qiymati yig'indisiga teng. Iqtisodiyot sektorlari va tarm oqlari Y alM ni bozor ba­ hosida hisoblash uchun yalpi qo'shilgan qiymat sum m asidan, teskari usulda hisoblanuvchi moliyaviy vositachilik xizmatlari qiymati ayirilib, mahsulotlarga bo'lgan sof soliqar hajmi qo'shiladi.
Y alM =ZY aQ Q +M ahsulotgaSofSoliqar; bunda
ZYaQQ — moliyaviy vositachilik xizmatlari qiymati ayril- gan yalpi qo'shilgan qiymat.
Yalpi ichki mahsulot hajmidan asosiy kapital iste’moli ayirilib, sof ichki mahsulot ko'rsatkichi olinadi.
S IM =Y a IM -A
Masalan, respublikada, asosiy baholarda ishlab chiqarish hajmi 2004-yilda quyidagicha bo'lgan (m lrd. so'm ):
Tovarlar ishlab chiqarish (It)-2Q72,I Xizmatlar ishlab chiqarish ( lx) — 1763,1 Oraliq iste’mol (O I) — bozor bahosida:
Tovarlar ishlab chiqarishda (O It) - 1125,0 Xizm atlar ishlab chiqarishda (O Ix) - 674,3 Moliyaviy vositachilik xizmati (M vx) — 5,2 M ahsulotga soliqlar (M S) — 265,1
M ahsulotga subsidiyalar (M S) — 95,9
- Yalpi qo'shilgan qiymat (YaQQ):
YaQQ tovarlar ishlab ch iq arish = l,- 0 1 t= 2072 ,4 - 1125,0=947,4
YaQQ xizm atlar ishlab chiqarish= Ix-O Ix= 1 7 6 3 ,1-
674,3= 1088,8
YaQQ jam i=Y a Q Q t+Y aQ Q x-M vx=(947 ,4 + 1088 ,8 )-5 ,2 = 2031,0


- Yalpi ishlab chiqarish (Y alCh)
Y alCh jam i= Y a IC h t+Y a IC hx= 2072 ,1+ 1763 ,1 = 3835 ,5
- Oraliq iste’mol:
OI ja m i= O It+ O Ix+ M v x = l 125 ,0 + 674 ,3 + 5 ,2 = 1804 ,5
- M ahsulot va im portga sof soliqlar:
M S S = M S s o i i q | a i - M S s u b s i d i y a = 2 6 5 , l - 9 5 , 9 = 1 6 9 , 2
- YaQQ bozor bahosida:
YaQQbozor bahosida — YaQQagosjy balioda SofSoliqlar —
2031 ,0 + 169,2= 2200,2
yoki Y alM bozor bahosida Yalpij/ch- O I+SofSoliqlar 3835,5
-1804 ,5 + 169 ,2 = 2200 ,2 m lrd.so‘m