Iqtisodiy statistika

qi Ro= Ro qi;
Bu usul ishlab chiqarilgan m ahsulot, asosan, bir xil bo'lganda qo'llaniladi.
2. Deflyatorlash usuli. Joriy davrda ishlab chiqarilgan va
iste’mol qilingan mahsulot hajmini ( IR jq i) baho indeksiga (Jr= X R iq i/2 Poqi) bo‘linadi va joriy davr mahsuloti solishtirma baholarda hisoblanadi:
ER iqi: J r=Poqi
3. Ekstropolyasiya usuli, bunda m ahsulot fizik hajmi indeksidan foydalaniladi. Solishtirm a baholarda bazis davr m ahsulot hajm i, mahsulot fizik hajmi indeksiga ko‘paytiriladi (Jq^L R oqi/lP oqo) va joriy davr mahsuloti hajm ini o ‘zgarmas baholarda hisoblangan hajmi kelib chiqadi:
ZRoqo x Jq= l P 0qi
o ‘zgarm as baholarda hisoblangan Y alM hajmini aniqlash uchxin o ‘zgarmas baholarda hisoblangan iqtisodiy faoliyat
tarm oqlarida yaratilgan yalpi qo‘shilgan qiym atlar (m ahsulot-


larga bo'lgan so f soliqlarni ham qo‘shib) h a jm lariq o 'sh ilad i.
Tarm oqda yaratilgan qo‘shilgan qiym atlar hajm ini o'zgarm as baholarda 2 xil usulda hisoblash mumkin:
— ikki m arta deflyatori usulida tarm oq yalpi ishlab chiqarish va oraliq iste’mol hajmi bir-biriga bog‘langan holda deflyatorlanadi (yuqorida qayd etilgan uch usulning bittasini qo'llab) va ularni birinchisidan ikkinchisini ayirib tarm oqning yalpi q o ‘shilgan qiym at hajmi aniqlanadi:
— yagona ko‘rsatkich usulida — bazis davr yalpi qo'shilgan qiym at yalpi ishlab chiqarish yoki oraliq iste’mol fizik hajm i indeksi orqali ekstrapolyatsiya qilinadi yoki bo'lm asa, joriy davr yalpi qo'shilgan qiymati yalpi ishlab chiqarish yoki oraliq iste’moli baho indeksi orqali deflyator­ lanadi.
Qaysi usulda foydalanish berilgan m a’lum otlarning xarakteriga bog‘liq. Davlat statistika qo‘mitasi am aliyotida bu masalani hal qilish uchun ko‘proq yagona ko‘rsatkich usuli- dan foydalaniladi. Tovarlar ishlab chiqaruvchi tarm oqlarda, transport, uy-joy xo'jaligida yalpi qo'shilgan qiym at ishlab chiqarishning fizik hajmi asosida ekstropolyatsiya q ilinadi va h.k.
M asalan, joriy davrda tarm oq yalpi ishlab chiqarish 960 p.b., oraliq iste'm ol 440 p.b., yalpi ishlab chiqarishga kirgan tovar va xizm atlar bahosi bazis davrga nisbatan 2 ,5 m arta ortgan, oraliq iste’molga kirgan tovar va xizm atlar bahosi 2,0 m arta ortgan. M ahsulot fizik hajmi indeksi 105%. T ar­ m oqning yalpi qo'shilgan qiym ati bazis davrda 170 p .b ., yalpi ishlab chiqarish 366 p.b. Yalpi ishlab chiqarish hajm ini o ‘zgarm as baholarda hisoblaymiz (real yalpi qo‘shilgan qiy­ m at yoki real yalpi ichki m ahsulot):
— ikki marta deflyatorlash usuli bilan (baho indeksini qoMlagan
holda):


960 :2 ,5 -440 :2 ,2 = 384 ,0 -200 ,0 = 194 p.b,
— ikki m arta deflyatorlash usuli bilan (baho va fizik hajm indekslarini q o ‘llagan holda):
366x 1,05-440:2,20= 384-200= 184 p.b.
— yagona ko'rsatkich usulida (bazis davr yalpi q o ‘shilgan qiym atni ekstrapolyatsiya qilish bilan):
170x1,05=178,5 p.b.
Ikki m arta deflyatorlash usuli ham yalpi ishlab chiqarish, ham oraliq iste’mol bahosining dinamikasini hisobga olgani uchun aniqroq usul hisoblanadi.
U m um an, real Y aIM =N om ina! Y alM /Y alM deflyatori. Masalan, O 'zbekistonning 2000-yildagi YalM indeks-
deflyatori (1999-yilga nisbatan) 1,1 ga teng bo'lgan, Y alM hajm i esa — 3,494 mlrd. so'm . U holda 2000-yildagi real Y alM 3494:1,1=3176 mlrd. so'm ga teng bo'ladi.
O'zgarmas baholarda hisoblangan jon boshiga to 'g 'r i ke- ladigan YalM hajmi — m am lakatni iqtisodiy rivojlanishini ifodalaydigan muhim makroiqtisodiy ko'rsatkich bo'lib, u ijtimoiy m ehnat unumdorligi darajasini aniqlashning eng m ukam m al usuli hisoblanadi.
Masalan, O 'zbekiston Respublikasida ishlab chiqarish Y alM hajmi:
1995-yilda XRoqo= 10140,2 mln. AQSH dollari 2000-yilda S R iq i= 13465,3 mln. AQSH dollari U holda jon boshiga to 'g 'r i kelgan:
1995-yilda=422 AQSH dollari 2000-yilda= 518 AQSH dollari
Shu o'rganilayotgan 6 yil ichida Y alM ning o 'rtacha o'sishi: