Iqtisodiy statistika

l - § . Iqtisodiy faoliyat tushunchasi va kategoriyalari


Insonlarni har xil ehtiyojlari (tabiiy, aihiy va iqtisodiy)ni qondirish uchun olib borilgan maqsadga muvofiq faoliyati jamiyat hayotining asosi hisoblanadi.
Iqtisodiy ehtiyojlar — har bir shaxsni qandaydir iqtisodiy buyumni xohlash, shu shaxsning fikricha, shu buyum unga qandaydir foyda keltiradi va shuning uchun uni egallashga undaydi.
Iqtisodiy buyumlar tarkibini o'rganish uchun har xil gu- ruhlashlar amalga oshiriladi va ular har xil belgilar bo'yicha ularning tarkibini aks ettiradi. Shundan guruhlarning asosiy- lari quyidagilar:
1) borlik usuli bo'yicha — material (m ahsulot)lar va nomaterial (xizmat) lar;
2) iste’mol jarayonidagi roli bo'yicha — to 'g 'r i (bevosita iste’mol qilinadi) va teskari (qayta ishlangach foydalaniladi);
3) iqtisodiyotda foydalanish darajasi bo'yicha — ko'p marta va bir marta ishlatiladigan buyumlar;
4) qondirish darajasi bo'yicha — to'ldiruvchi buyumlar (birgalikda iste’molni qondiradilar) va o'rnini bosuvchilar (bir-birini o'rnini bosadi);
5) kelib chiqish joyi bo'yicha — sharoit yaratuvchilar


(ular asosiy ishlab chiqarish bilan hosil bo‘ladilar) va raqo- batlashuvchilar (bir xil iste’mollarni qondiradilar).
Iqtisodiy buyum — bu chegaralangan miqdorda mavjud bo'lgan buyumlar. Bu buyumlarnrng barchasi foydalilik xususiyatiga ega.
Foydalilik — bu iqtisodiy buyumning insonni ehtiyojini qondirish qobiliyati.
Iqtisodiy qobiliyat — bu foydalilikni yaratish jarayoni. U inson va jamiyatning ehtiyojini qondirish uchun mahsulotlar va xizm atlar yaratishga qaratilgan faoliyatlar yig‘indisidir. Bu m ahsulotlar va xizmatlar hajmi doim chegaralangan bo‘ladi shu uchun ular iqtisodiy qiymatga ega. Noiqtisodiy faoliyatga hozirgi vaqtda tekin amalga oshiriladigan uy xizmatlari, xob- bilar, shuningdek, noqonuniy fiaoliyat kiradi.