Iqtisodiy bilim asoslari 8

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
12-MAVZU
MULK VA XUSUSIYLASHTIRISH
Poliklinika
Dorixona
Yer maydoni
Uy-joy
Avtobus
Maktab
Mulk
— odamlar tomo nidan o‘zlashtirilgan va egalik qilish mumkin bo‘lgan bar cha 
narsalar.
Mulkdor
— mulkka egalik qiluvchi shaxs.
Davlat mulki
— davlat korxona va tashkilotlariga tegishli mol-mulk.
Iqtisodiy huquq asoslari
Har bir shaxs mulkdor bo‘lishga haqli.
O‘zbekiston Res publikasi Kon sti tutsiyasi, 36-modda.
Biror 
mol-mulkka to‘la egalik qilish
 
deganda, mulkdorning o‘z manfaatlarini ko‘zlab:
- mol-mulkka egalik qilishi. 
- mol-mulkdan foydalanishi. 
- mol-mulkni tasarruf etishi, ya’ni boshqa birovga sotishi, ayirboshlashi yoki sovg‘a 
qilishi tushuniladi.
Odatda mulkning shaxsiy, jamoaviy, davlat va xususiy turlari ajratib ko‘rsatiladi. 
Shaxsiy mulk
odamning o‘z shaxsiy ehtiyojlarini qondirish maqsadida egalik qiladigan 
mulkdir. 
Kishilar guruhi (jamoa) egalik qiladigan mulk esa 
jamoa mulki
deb yuritiladi.
Iqtisodiyot fanida mulkning davlat va xususiy turlari keng o‘rganiladi.
DAVLAT MULKI
Yer, yer usti va yer osti boyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa 
tabiiy resurslar umummilliy boylik hisoblanadi. Ulardan oqilona foydalanish zarur va ular 
davlat muhofazasidadir. Davlat tashkilotlari, korxona va muassasalarning mol-mulklari, 
davlat ahamiyatiga ega madaniy boyliklar, tarixiy yodgorliklar, davlat budjetining 
mablag‘lari, oltin zaxirasi, davlatning valuta fondi va boshqa davlat mablag‘i evaziga 
yaratilgan yoki sotib olingan mol-mulklar davlat mulkini
tashkil qiladi.
Davlat mulki bo‘lgan mol-mulk davlatga tegishli korxona, idora va tashkilotlarga 
xo‘jalik yuritish yoki boshqarish uchun biriktirib qo‘yiladi. Masalan, maktabga tegishli 
barcha mol-mulk davlat mulki bo‘lib, undan foydalanish huquqi maktab jamoasiga, unga 
egalik qilish huquqi tuman hokimligiga, uni tasarruf etish huquqi esa davlatning maxsus 
tashkiloti hisoblanmish — davlat mulk qo‘mitasiga berilgan. Maktab mulkidan, binosidan 
ta’lim berishdan boshqa maqsadlarda foydalanish uchun maktab rahbariyati maktabning 
egasi hokimiyatdan ruxsat olishi lozim. Shuningdek, maktabga faqat egalik qilish huquqiga 
ega bo‘lgan hokimiyat maktab binosini davlat mulk qo‘mitasining ruxsatisiz tasarruf etish 
huquqiga ega emas.
XUSUSIY MULK
Mulkning ikkinchi shakli — xususiy mulkdir. Xususiy mulkning mulkdori yakka, 
alohida olingan shaxs bo‘lishi mumkin. Mulkdan foydalanish, egalik qilish va tasarruf 
etish huquqlari ham shu birgina shaxs qo‘lida bo‘ladi. Bunday xususiy mulk —