Iqtisodiy bilim asoslari 8

BILIMINGIZNI SINAB KO‘RING!
Qadriyatlar!
Xalqimizning “Daromadga qarab buromad” degan maqolini qanday tushunasiz? 
Topshiriq
Engel qonunining mohiyatini hayotiy misollar yordamida tushuntirib bering. Moddiy 
va nomoddiy xarajatlar salmog‘i ortib borishini izohlab berishga harakat qiling.
Buni yodda tuting!
• 
Iste’molchilarning birlamchi — qondirilishi majburiy bo‘lgan va ikkilamchi — 
qondirilishi erkin bo‘lgan xarajatlari mavjud.
• 
Bozorda iste’molchi quyidagi uch qoidaga rioya qiladi:
1. Iste’molchi tovarni sotib olish yoki olmaslikni mustaqil
hal qiladi.
2. Iste’molchining daromadi cheklangan, u bozorda iloji boricha o‘zini tejamli, 
ratsional tutishga harakat qiladi.
3. Iste’molchi bozorda o‘z ehtiyojlarini imkon qadar to‘laroq qondirib, maksimal
naf olishga intiladi.
ENGEL QONUNI
Nemis iqtisodchi olimi Er nest Engelning ko‘p yillik izlanish lari oila daromadi ning 
oshishi bilan oilaning xarajat lari tarkibi o‘z garadi, degan xulosaga olib keldi. Oila daro-
madlari miqdori osh ganda jami xarajat larga nis batan oziq-ovqatga sarflanadigan xarajat-
larning sal mog‘i ka mayadi, kiyim-ke chak, uy-joy va ener giya manbalariga sarflanadigan 
xarajat lar salmog‘i esa o‘z garishsiz qoladi, ma daniy va nomoddiy xarajatlar sal mog‘i esa 
ortib boradi.

---

53
52
53
MULK
Biror-bir kishiga, oilaga tegishli turli-tuman buyumlar va uy jihozlari mavjud. Masalan, 
kiyim-kechak, oyoq kiyim, mebel, madaniy-maishiy va xo‘jalik mollari, televizor, 
muzlatkich, sovitkich, kir yuvish mashinasi, idish-tovoq va hokazolar.
Odamlar turarjoy, hovli, avtomobil, do‘kon, oshxona kabi turli ishlab chiqarish va 
xizmat ko‘rsatish korxonalariga va firmalariga egalik qilishadi. Bu turli-tuman buyum, 
uy jihozlari va resurslar — mulk, mulk egasi — mulkdor deb ataladi. Mulk egalari nafaqat 
alohida olingan kishi yoki oila, balki firma, korxona va jamoat tashkilotlari ham bo‘lishi 
mumkin. Masalan, firmaga ishlab chiqarish binolari, mashina-mexanizmlar, asbob-
uskunalar transport vositalari va hokazolar tegishli bo‘lishi mumkin. Shuningdek, mulk 
sohibi davlat ham bo‘lishi mumkin. Davlatga yer maydonlari, yer osti hamda yer usti 
tabiiy boyliklari, bino va inshootlar, transport vositalari, qo‘riqxonalar, muzeylar va boshqa 
mol-mulklar qarashli bo‘lishi mumkin.
1. Yuqoridagi rasmlarda tasvirlangan mulklarning egalari kimlar bo‘lishi mumkin?
2. Mulkning biror shaxsga tegishli yoki tegishli emasligi qanday aniqlanadi?
3. Nega maktab davlatga tegishli?
4. Davlatga tegishli va xususiy poliklinikalar nimasi bilan bir-biridan farq qiladi?
5. Biri davlatga tegishli, ikkinchisi xususiy korxonaga tegishli mikroavtobusda yo‘nalishli 
taksi xizmati ko‘rsatayotgan haydovchilarning mehnat shart-sharoitlari orasida qanday 
farq bor deb o‘ylaysiz?