«iqtisod-moliya»


утказилаётган кУРУлт°йларда ер эгалиги



Download 7,14 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/132
Sana13.03.2022
Hajmi7,14 Mb.
#492366
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   132
Bog'liq
O\'zbekistonda soliqlar tarixi (N.Oblomurodov, F.Tolipov)

утказилаётган кУРУлт°йларда ер эгалиги 
ва 
солик хусусидаги
масалалар хам мухокама этиб борилган2. Курултойда таклиф 
килган тадбирлар Урта Осиё худудида амалга оширила бошланди.
Айникса, махаллий дехдон ва хунармандларнинг ахволи янада 
огирлашиб, улар ер, мол-мулк солигини тулашдан ташкари турли 
мажбуриятларни хам бажаришга мажбур эдилар. 
Натижада 
улканинг катта-кичик кишлокларида жабр-зулум ва зуравон- 
ликларга карши халкнинг каршилик харакатлари кучайиб борди, бу 
холат, айникса, хукмдорлар томонидан йигиб олинадиган соликлар 
ва уларнинг турларида янада купрок кузга ташланар эди.3
Мугулларнинг Мовароуннахрдаги узок, йиллик бонщаруви 
даврида улкада ижтимоий-иктисодий жихатдан инкирозли холат- 
нинг вужудга келиши, соликлар тизимини такомиллашиши бароба- 
рида, уларни ундириб олишда хам шафкатсизларча усуллар амалга 
оширилган. Бу холат жамиятда ижтимоий тенгсизликни кучайи-
1 Батафсил маълумот олиш учун к;аранг: Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского
нашествия. Соч. Т. T.1 Спб., 1989. - С .241 - 267. Бартольд. В. В. Сочинения. T-M., 1963-1973.,
Гаф уров Б .Г . Таджики. М., 1972. Г аф уров Б. Г  . Таджики. М., 1972. История 
Бухары с
древнейших времен до наших дней. Т. 1976.- С. 78.
2 Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. Соч. Т. ТМ.Спб., 1989.
л Батафсил маълумот олиш учун к;аранг: Бартольд В. В. Туркестан в эпоху монгольского
нашествия. Соч. Т. Т.1.Спб., 1989. - С .241-267. Бартольд. В.В. Сочинения. Т-М., 1963-1973.,
Гаф уров Б Г . Таджики. М., 1972. Узбекистон халцлари тарихи. // Академик Луиадали Аскаров
тахрири остида. Т., 1992.
38
www.ziyouz.com kutubxonasi


шига ва юкори ва к;уйи табак;а вакиллари уртасида синфий кураш- 
нинг авж олишига олиб келди.
Феодал ер эгалигининг кучайиши, мулкдор мугул зодагонлар- 
нинг мутгасил жабр-зулмлари барча турдаги иктисодий туловлар, 
соликлар ва йигимларнинг бутун юкини оддий хал»; елкасига 
агдардилар. Улар мумкин к;адар тезрок; боцщарувни к;улга олиш 
Хамда буйсундириш 
илинжида хаддан ташкари солищшрни 
купайтириб, оддий халк;ни к;ашшокларга айлантирдилар, уларни 
исканжалар билан к;ийнаб, азоблай бошладилар, тулашдан к;очган, 
яширинганларни тутиб олиб улдирар эдилар. Х,атто болаларини 
тортиб олар эдилар, айрим махаллий амалдорлар бу ишда уларга 
кумаклашиб, товламачилик оркали бойиб олар эдилар.
1251 йили хокимият тепасига Ботухон ва Беркахонларнинг 
куллаб-кувватлашлари билан 
Мунк;а (1251-1259) улуг хон 
сифагида сайланади. У дастлаб Чигатой улусини мулк сифатида 
тугатади ва уни Ботухон билан булиб олади. Кейинчалик 
Мунк;анинг улимидан сунг Чигатойнинг набираси Олгухон (1261- 
1266) Олтан Урдага к;арши курашиб, Чигатой улусини к;айта 
тиклашга муваффак; булади. XIII асрнинг 60-70-йилларига келиб, 
расман ягона хисобланган мугул империяси аслида Эрондаги 
Хулагийлар, Моварауннахрдаги Чигатойлар ва Олтин Урда деярли 
му ставил к;исмларига булиниб кетган эди.
Айникса, хужалик-ик;тисодий хаётни бир меъёрга тушириш, 
савдо ва пул муомаласини изга солишда Чигатой улуси ноиби 
Маъсудбекнинг хизмати ва ислохотлари катта урин тутган. 
Маъсудбек мугул к;оон (хон) ларига шахсан як;инлиги хам унинг 
ислохотлар утказилишга имкон хам берган эди. 1271 йили 
мугулларнинг маданий, утрок; хаёт тарафдорлари мадади, Талас 
курултойи (1269-й.) карорларига таяниб, Маъсудбек янги пул 
(молиявий) ислохот утказишга киришди. Унга кура, хаР цандай 
шахе узига керакли тангаларни зарбхоналарга олиб бориб, уни 
хохлаган тарзда, лекин бир хил хажм, к;иймат, вазнда зарб этиш 
мумкин эди. Аввал бошида к;ийинчилик билан кечган бу жараён 
XIII асрнинг 80-йилларига келгандагина фаоллаша борди.
Тез орада 16 та йирик шахар ва вилоятларида бир хил вазн ва 
юцори к;ийматга эга соф кумуш тангалар зарб этилиб, муомалага 
киритилди. 
Гарчи 
атрофдаги 
ислохотларга 
к;арши 
мугул 
Харбийлари Эрондан, Еттисувдан Моварауннахрга вайронагар-
39
www.ziyouz.com kutubxonasi


чилик келтириб чикарувчи курашларни амалга ошириб турсаларда, 
лекин ислохотлар боришига тускинлик кила олмадилар.
Тамга 
- мугуллар хукмронлиги даврида Урта Осиё, Эрон, 
Олтин Урда худудларида жорий килинган хунармандлар ва 
савдогарлардан ундирилган ва хон хазинаси учун йигилган солик. 
Ушбу соликни жорий этилиши натижасида мугул хукмдорлари 
катта фойдалар курганлар. Ушбу солик махаллий халк, хусусан 
савдогарлар ва хунармандлар зиммасига огир юк булиб тушган. 
Мазкур соликка кура, хар бир солик туловчи уз даромадидан келиб 
чикиб уни маълум муддатда тулаши шарт булган. Амир Темур ва 
темурийлар хукмронлиги даврида эса ердан олинадиган соликлар­
ни камайтириш хисобига ушбу солик тури сакланиб колган булса- 
да, сохибкирон савдо ва хунармандчилик масаласида савдогарлар 
ва хунармандларга бошка бир канча имтиёзлар яратиб берган.
Мазкур 
солик 
тури 
темурийларнинг 
Мовароуннахрда 
хукмронлиги даврида хам сакланиб колган. Хусусан темурий 
хукмдор Мирзо Улугбек даврида ер солигини камайтириш хисобига 
амалда булган анъанавий 
тамга
солиги сакланиб колган. 
Хукмдор
уз даврида Мовароуннахрда пул ислохотларини утказади, яъни 
пулларни бир жойда зарб килишни жорий этади. Бундан максад 
мамлакатнинг бир неча шахарларида зарб килинган тангалар 
купайиб, турли каллоблик ва чалкашликлар келиб чикишини, 
бозорларида калбаки тарзда зарб килинган тангалар купайишини, бу 
холат натижасида пулни (соликни) хазинага тушишини осонлашти- 
ришни, савдогарлар ва халк орасида турли келишмовчиликларни 
олдини олишни кузлаган эди. Шу боисдан хукмдор калбаки 
пулларни йукотиб, урнига янги олтин ва мис тангаларни жорий 
этади. Натижада халкнинг мис тангаларга ишончи ортиб, савдо- 
сотикда жонланиш юз беради. Аммо бу ислохотдан ва катта 
фойдадан мулкдорлар, савдо эгалари, пул майдаловчи саррофлар, 
йирик шахарларнинг хокимлар махрум буладилар.
Курилган зарар, албатта, савдо-сотик ва хунармандчиликдан 
олинадиган тамга солигидан копланган. Ушбу солик тури мугуллар 
даврида жорий килиниб, гарчанд Амир Темур даврида хам 
сакланиб колган булсада, уни йукотишни хеч ким Амир Темурга 
очик айта олмаган. Бу анъана мирзо Улугбек даврида хам сакланиб 
колган булиб, бу холат бой-бадавлат кишиларнинг унга нисбатан 
норзилигини уйготади. Ушбу фурсатдан унумли фойдаланган у^ли 
Абдулатиф мирзо Балх хокими сифатида шахарда тамга солигини
40
www.ziyouz.com kutubxonasi


бекор килади. Натижада катта-катта мулкдорлар Абдулатифга 
илтифот килиб, унинг атрофида тупланишиб, уни куллаб-куватлай 
бошлайдилар. Доимо Самарканд тахти учун даъвогарлик килиб 
келган Абдулатиф фурсатдан фойдаланиб, фитна уюштиради ва 
отасини 
улдиртириб, 
тахтга 
утирган 
кунининг 
эртасигаёк 
Мовароуннахрда тамга солигини бекор килади. Шу уринда мирзо 
Улугбек фожеасининг асл илдизлари унинг олимлик ёки подшолик 
фаолияти билан боглик эмас, балки бошка бахоналар билан 
богликлиги аён булади.
Аммо совет даври тарихшунослигида мирзо Улугбекнинг 
адолатли хукмдор, хакконий пул, солик ва иктисодий ислохотларга 
оид фаолияти ва урнини бахолаш уша давр мафкурасига тугри 
келмас эди. Шу билан бирга тарихий хакикат бузиб курсатилиб, 
унинг улимида ислом дини ва рухонийларнинг кули бор, деган 
фикрни илгари суриш билан, ислом динини коралашга, уни 
инсоният тараккиётига гов булувчи гоя сифатида намойиш килишга 
харакат килинди1. Миллий мусгакиллигимизнинг кулга кирити- 
лиши туфайлигина, бу хакда матбуотда бир канча маколалар чоп 
этилиб, тарихий хакикатни очишга муваффак булинмокда.

Download 7,14 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   132




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish