Iqtisod-moliya

Quyoshning insonga ijobiy va salbiy ta’sirlari va ulardan foydalanish, saqlanish

Tabiat muvozanati va jamiyat taraqqiyotida quyosh nurlari (yo- rug‘lik) va issiqlik betakror omildir. Ulardan oqilona va maqsadli foyda- lanish ijobiy natijalarga olib keladi. Ularning ba’zi muhim tomonlarini quyidagicha ko‘rish mumkin:

• sovuq havoni isitadi va yer yuzini yoritadi;

  
  

• yerni issiqlik va ozuqa ta’min etadi, natijada qorlar, muzlar eriydi, o‘simlik dunyosi qo‘karadi, jonivorlar, turli hasharotlar, hayvonot olami erkin hayot kechiradi;

  
  

• insonlar mehnat qilish (qishloq va suv xo‘jaligi, chorva va ijti- moiy-madaniy turmush kechirish, (engil kiyinish, cho‘milish, o‘ynash, dam olish va h.k.) imkoniyatlariga ega bo‘ladi;

  
  

• jismoniy tarbiya darslari, mashg‘ulotlari va musobaqalarini yax- shi tashkil etishga sharoitlar vujudga keladi.

  
  

Ta’kidlash lozimki, quyoshning issiq nurlaridan fizik va boshqa yo‘llar bilan xalq xo‘jaligining turli sohalarida ilmiy-amaliy jihatdan maqsadli foydalaniladi.

Masalan Toshkent viloyati Parkent tumanidagi quyosh nurlaridan foydalanish ishlab chiqarish tizimlari va h.k.

Quyoshning yer atrofida aylanishi tizimi va koinotdagi turli kome- talarning ta’siri (to‘sish, to‘qnashish va h.k.) natijasida issiqlik ener-

giyasi oshishi yoki butunlay kamayishi mumkin. Bunday holatlar so‘ng- gi 10-15 yil davomida tez-tez sodir bo‘lmoqda. Uning misoli tariqasida Yevropa, Amerikada 2002-yildagi suv toshqinlari, kuchli bo‘ron-to‘fon- lar, kutilmaganda qor yog‘ishi va Rossiyadagi yong‘inlar, qurg‘oqchilik- larni ko‘rsatish mumkin.

Jamiyat taraqqiyoti qonuniyatida sodir bo‘ladigan ba’zi bir salbiy o‘zgarishlar ham quyosh tizimi va uning issiqlik ta’siri bilan bog‘liqdir, ya’ni:

• qurg‘oqchilik yoki o‘ta namgarchilik tufayli turli xil kasalliklarning ko‘payishi, insonlarning nobud bulishi;

  
  

• o‘ta issiqlik (45-50⁰ daraja) natijasida mehnat qobiliyatini yo‘qotish, mehnatni vaqtincha to‘xtatish (bu yerlarga Surxondaryo, Buxoro, Navoiy viloyatlida uchraydi);

  
  

• bolalarning quyoshda ko‘p yurishi, suvda cho‘milishi «nur» tufayli (quyosh urishi) kasallikgiga chalinishi;

  
  

• turli xil hasharotlar, hayvonlarning o‘lishi, ularning o‘limtik eyishidan yuqumli kasalliklarning tarqalishi.

  
  

Yuqorida ta’kidlangan va tabiiy ravishda sodir bo‘ladigan noxush, hodisalarning asosiy sabablarini ayniqsa o‘quvchi-yoshlar, talabalar ilmiy-amaliy jihatdan bilishlari lozim.

4.