Ipak texnologiyasi

Jipsligi – dyuplan yoki kozimetr asbobida aniqlanadi. Minutiga 140 marta borib kelayotgan tezlikka ega bо‘lgan karetkaning metall panjarasidan о‘tayotgan xom ipak namunasini ishqalanishi kuzatiladi. Yuqori reshetka 300 g vaznga ega. Ipni tarangligini hosil qiluvchi umumiy osma kuch sistemasi 180 sNga teng. 100 ta ipni tekshirib kо‘riladi. Pribor har 10 marta borib kelgandan keyin tо‘xtatilib, bir biridan ajragan iplar tekshiriladi.^I

₍₄₉₎
bu yerda: M_s^- karetka yurishlar sonini titilgan qismlar soniga kо‘paytmasi; n– umumiy sinovlar soni.

Qaytmas chiqindilar. 30 minut davomida 4-5 g olein neytral sovun tarkibli eritmada xom ipak kalavachalari ikki martalab qaynatish natijasida topiladi. Qaynatilgandan sо‘ng xom ipak namunasi 40-50⁰C li suvda chayiladi. Ikki qaynatishdan keyin xom ipakni butunlay yelimsizlanganini indikator ta’sirida aniqlanadi.

₍₅₀₎

bu yerda: va - qaynatishdan oldingi va keyingi namuna massasi, g.

W –namlik.
Xom ipakdagi tabiiy vazni yog‘-mum moddalar hisobiga 0,8% ga oshganligini hisobga olgan holda 25 % dan oshmaydi.
Sinov laboratoriyalarida ishlatiladigan uskunalar:

Qayta о‘rash qobiliyatini aniqlashda qayta о‘rash dastgohlari (m-210 shl, m-170shl) va g‘altaklardan (62 va 63 raqamli) foydalaniladi.

Uzuvchi kuch va uzilishdagi chо‘zilishni aniqlash uchun mayatnik turidagi uzuvchi mashinalardan foydalaniladi (rm mashinalari).

Noteksligi, yirik va mayda nuqsonlar bо‘yicha tozaligi seriplanda aniqlanadi.

Jipsligini aniqlashda «dyuplan» asbobidan foydalaniladi.

Kondension apparatlarda ipning namligi aniqlanadi. Bundan tashqari laboratoriya uchun texnik, analitik va pallali tarozilar, psixrometr va termometrlar kerak bо‘ladi.

Mavzu: Xom-ipak sifati. Xom-ipak ipining asosiy nuqsonlari va ularni chuvish texnologiyasi bilan bog’liqligi

Reja:

1. 
   Xom ipak sifatini baholash
   
2. 
   Xom-ipak ipining asosiy nuqsonlari va ularni chuvish texnologiyasi bilan bog’liqligi
   

Tayanch so’z va iboralar: xom ipakni kalavachalari, xom ipak navlari, xom ipak sinflari, cho’zilishi, xom ipak toifasi, xom ipakning naminal chiziqli zichligi.

Xom ipakdan yupqa va yengil matolar ishlab chiqilgani uchun, undagi nuqsonlar yaqqol tashlanib qoladi. Shu sababli xom ipak sifatiga yuqori talablar qо‘yiladi. Ip uzun va ravon bо‘lishi, uzilishga mustahkam, qayishqoq, shishlar, о‘ralib qolgan iplar, mо‘ylovchalar va boshqa nuqsonlar bо‘lmasligi, shu bilan birga chiziqli zichligi berilgan chiziqli zichlikka mos kelishi kerak.

Xom ipak sifati: pilla chuvish jarayonida; nazorat yig‘uv bо‘limida, kalavalarni kо‘rinishi bо‘yicha; davlat standarti bо‘yicha nazorat qilinadi.

Eshish va tо‘qish korxonalarida xom ipakning hamma sifat kо‘rsatkichlari muhim ahamiyatga ega. Xom ipak chiziqli zichligi berilgandan kam yoki kо‘p bо‘lib ketsa, mahsulot nostandart massaga ega bо‘lib qoladi. Buni oldini olish uchun pilla xom-ashyosini sinchiklab tanlash, tо‘g‘ri saralash, chuvish jarayonini normal bо‘lishini ta’minlash kerak.

Xom ipakdagi nuqsonlar. Chuvish jarayonida paydo bо‘ladigan nuqsonlar shish va g‘о‘ddalar qobiqdan paketlarni tо‘g‘rilanmasdan chiqib ketishi natijasida paydo bо‘lib, uning hosil bо‘lishiga pillalarni xususiyati bir xil emasligi, notо‘g‘ri bug‘lash sabab bо‘ladi.

Mо‘ylovlarning paydo bо‘lishi- ilgich tagiga tashlanayotgan pillalar notо‘g‘ri qо‘shilishi natijasida, ip yо‘naltirgichni ilgichka nisbatan notо‘g‘ri о‘rnatilgani, ip bilan nazorat apparati orasidagi masofaning notо‘g‘riligi, bunda ikki pog‘onali shkivda о‘rashib qolib uzilish sodir bо‘ladi.

О‘rashgan iplarning paydo bо‘lishi, ip uzilgandan keyin dasta tagiga tashlangandan yoki uzilishni bartaraf qilayotganda, ip harakatsiz turgan vaqtda paydo bо‘ladi.

Halqalar- pilla qobig‘idan bir vaqtning о‘zida bir necha sakkizsimon xalqalarning yoki butun paketlarning chiqishi va tо‘g‘irlanmasligi natijasida hosil bо‘ladi.

Tugunchalar- xom ipakning uzilishi va uni ulash davrida hosil bо‘ladi. Lekin bunda tugunchaning uzunligi 3 mm gacha nuqson hisoblanmaydi.

Ipak eshish va tо‘qish korxonalarida qayta о‘rash qobiliyati juda muhim bо‘lib, qayta о‘rash davrida xom ipak kam uzilishi kerak.

Qayta о‘rash qobiliyati kalavaning butunligiga, yopishqoqlik darajasiga, ipning qattiqligi va mо‘rtligiga bog‘liq. Kalavada ikkita uch bо‘lishi kerak, biri boshi, ikkinchisi oxiri. Kalavadan iplar osilib yotsa u uzilgan uchlar bog‘lanmaganligidan yoki charxdan yechayotgan mahalda yirtib yuborilgandan dalolat beradi.

Xom ipakning bog‘lanuvchanligi ham muhim kо‘rsatkichlardan bо‘lib, u xom ipakdan pilla ipining yopishganini ajralish kuchiga bog‘liq. Bog‘lanuvchanlikni past bо‘lishiga bug‘langan pillalarni sovuq suvda kо‘p saqlash davrida seritsin yelimlash xususiyatini yо‘qotishi natijasida, yetarli chirmashtirish bermaslik, chuvish qozonining iflosligi olib keladi.

Tayyor bо‘lgan xom ipak dastgoh charxidan tushirib, dam berilib, tortilib, tekshirilib, titib, tikib, pachkalarga yig‘ib, toyga joylanadi. Bu hamma operatsiyalar fabrikaning nazorat yig‘uv bо‘limida bajariladi.

Chuvish dastgohlarida charxdan xom ipakni kalavani tо‘lishiga qarab turib yechiladi. Masalan kms-10 va uzniishp avtomatlarida 2,33 teks va undan kam bо‘lgan assortimentlarda smena oxirida bir marotaba, 3,23 va undan katta teksli assortimentlar ishlab chiqarishda smena davomida ikki marta yechiladi.

Yechilgan kalavalar 10 donadan qilib, ilgaklarga ilib, hamma tomoni mato bilan о‘rab himoyalangan aravachalarda nazorat yig‘uv bо‘limiga olib kelinadi. Charxdan yechilganda xom ipakning namligi 11% (normada) о‘rniga 6,8 % bо‘ladi. Shu sababli xom ipakni tortishdan oldin dam berish va namligini ortishi uchun 24 soat nazorat yig‘uv bо‘limida saqlanadi. Kms-10 va uzniishp sistemasidagi avtomatlarda ishlab chiqilgan xom ipak holati tekshirilgandan keyin 5 grammgacha aniqlikda tortiladi. Tortilgan kalavalar yig‘indisiga chuvish tozi nomeri, brigada, smena, ishlab chiqarish vaqti yozib qо‘yiladi. Shundan sо‘ng kalavalar ishlov berishga yuboriladi. U yerda qotgan joylar titilib, yо‘qotsa bо‘ladigan nuqsonlarni yо‘qotib tikiladi.

Kalavaning 3 joyidan tikiladi, tikilgan joy bir xil uzoqlikda joylashishi kerak. Charxning qobirg‘asi tegib turgan qismidan 5 sm uzoqroq tikiladi. Kalavalar mahsus moslamada uzunasiga buram berilib presslash mashinasiga joylanib presslanib, kipga yig‘iladi. Har bir brigadaning ishlab chiqargan xom ipagi alohida kiplarga yig‘iladi.

Brigadada KMS-10 dastgohida bitta bog‘lovchi, 2-3ta bug‘lovchi, 4-6ta chuvuvchilar ishlaydi. Bitta brigadani ishlab chiqargan xom -ipagini bir kunda kipga yig‘ib bо‘lmaydi. Kerakli miqdor yig‘ilgandan sо‘ng esa tekshirish uchun namunalar olinib, xom-ipakni kipga yig‘ishga beriladi.

Har bir kipdan sifatini tekshirish uchun 10-20 kalava va namligini tekshirish uchun 3 ta kalava olinadi.

Avtomatlarda ishlab chiqilgan xom-ipak partiyalari 63dan 160 kggacha komplektga yig‘iladi.

Mexanik pilla chuvish dastgohlarida ishlab chiqilgan xom ipak 32 0,5 kg vaznli kip bо‘lishiga yо‘l qо‘yiladi.

O‘z DSt 933:2001 davlat standarti boyicha quyidagi chiziqiy zichlikdagi xom ipak: 1,56; 1,89; 2,33; 3,23; 3,85; 10,75; 13,33 va 16,60 teks ishlab chiqariladi.

Xom ipak uchun 7 hil nav qabul qilingan:

4A, 3A, 2A, A, B, C, D

Xom ipakning sifatini aniqlash uchun chiziqli zichligiga qarab quyidagi 3 toifadan foydalaniladi:

1-toifa: 2,0 va undan quyi tekslar;

2-toifa: 2,0 -3,6 teks;

3-toifa: 3,7 teks va undan yuqori.

Xom ipakning turining asosiy belgilarining eng yomon ko‘rsatkichlari bo‘yicha: chiziqli zichligining og‘ishi, 1 va 2 notekislik, yirik nuqsonlardan tozalagi va eng yomon tozaligi bo‘yicha belgilanadi.

Nominal chizikiy zichlikka nisbatan o‘rtacha konditsion chiziqli zichlik u yoki bu tomonga quyidagi chegaraning og‘ib ketmasligi kerak:

2,33 teks va undan kam 4% u yoki bu tomonga

2 toifali xom ipak uchun tasniflash jadvali (20 dan 3,66 teksgacha)

20-jadval

Belgilari	4A	3A	2A	A	B	C	D
Chiziqli zichligi bo‘yicha Og‘ish 2,33 3,23 Notekslik 1 Notekslik 2 Yirik nuqsonlardan tozaligi % hisobida kamida Mayda nuqsonlardan tozaligi % kamida Eng yomon toza miqdori % kamida	0,13 0,14 150 10 97 94 90	0,15 0,18 170 17 95 92 87	0,18 0,21 190 26 93 90 83	0,22 0,25 210 37 88 87 77	0,25 0,28 230 47 86 85 75	0,28 0,31 250 60 84 82 70	0,28 dan ortiq 0,31 dan ortiq 250 dan ortiq 60 dan ortiq 84 dan ortiq 82 dan kami 70 dan kami

Belgilari	Sinfi
	(1)	(2)	(3)	(4)	(5)	(6)	(7)
Eng ko‘p (teks 2,0 t-3,66 t)	0,35 0,42	0,40 0,49	0,48 0,57	0,60 0,69	0,7 0,75	0,78 0,83	0,78 dan ortiq 0,83 dan ortiq
Notekslik-3	0	1	2	6	9	13	13 dan ortiq

Belgilari	Sinfi
	(1)		(2)	(3)		(4)	(5)	(6)
Qayta o‘ralish qobiliyati, tuzilishi soni	4		10	18		25	35	35 dan ortiq
Belgilari		Sinfi
		(1)			(2)
Solishtirma uziluvchi kuch Solishtirma uzilishdagi cho‘zilish, % Jipsligi, karetkani yurish soni		3,7 18 60			3,7 dan kam 18 dan kam 60 dan kam

21-jadval

Yirik nuqsonlardan tozaligini baholash meyorga qarab amalga oshiriladi

Yirik nuqsonlar iboralari	Yirik nuqsonlar alomati	Ko‘lami, sm	Nuqson qiymati %
Loslar Yopishgan tolalar Tugunlar Moylab Ajralgan tolalar Xalqalar	Pilla iplarning uzuqlari, halqalari va uchlari, pilla iplari yig‘ilib, uni yo‘g‘onlashtirib qo‘ygan joyi Ip diametrlari 3 marta katta bo‘lgan ipning ayrim qismlarining yo‘g‘onlashgan joylari Ip diametrlaridan 3 metrgacha katta bo‘lgan ipning ayrim qismlarining yug‘onlashgan joylari Tugunlar, uchlari, noto‘g‘ri ulangan (tortilmagan) iplar Uchlari chiqib ketgan iplar Ip o‘qiga paralel joylashgan, to‘g‘rilanmagan sakkilari Iplarda salqi pilla iplari hosil qilgan tik halqalar (halka ipga tik tortilgan holda ulanishi lozim)	0,7-0,15 0,3-0,7 1-3 0,3-1 1-2 0,3-1 0,3-1 1-2	1,0 0,4 0,4 0,1 1,0 0.4 0,1 0,1