Iogan sebastyan bax ijodi

Fa minor Xoral prelyudiY. Xoralning yumshoq va g‟amgin kuy negizi “Senga murojaat 

qilaman-Xudo” yuqori ovozda tarannum etiladi. U boshqa ovozlardan ustun turib, yuqori 

olijanoblik va go‟zallik timsoli bo„lmish asarning asosiy timsoliy doirasini ochib beradi. 

Kuyning  diapozoni  o„rta  registrda  berilgani  va  uning  kengligi  ovoz  diapozoniga  mos 

kelishi ma‟lum ma‟noda inson kuylashini eslatadi. Bas ovozini asta, bir tekisdagi qadam 

bosish  harakati  jiddiy  va  qat‟iy  kayfiyat  yaratishda  xizmat  qiladi.  Biroq  orada,  o„rta 

                                                                                                                                                                                                                              

antifiodal  kurash  bо„lib  uzini  safiga  dexqonlar,  shaxar  kambag„allari,  burjuaziya 

kurashuvchilarni kiritgan.

 

---

ovozlarning o„n oltitalik cho„zimlikdagi kuy harakati, nihoyat ifodaviy va kuychan bo„lib 

prelyudiya musiqasiga yumshoq iliqlik baxsh etadi. 

Asarning  avj  pallasi  o„z  ichida  keskin  va  taranglikni  mujassam  etib  asarni  yakuniy 

qismiga  keladi.  Bu  taranglik  Baxning  ko„plab  asarlarida  o„rin  olgan  ovozlar  o„rtasidagi 

bir vaqtli kontrast orqali yuzaga keladi. Biroq aynan kulminatsiya, ya‟ni avj pallasida lya-

bemol major tonallik yorqin bo„yoq sifatida ko„zga tashlanadi. Ammo yakuniy taktlarda 

fa-minor tonalligiga qaytib, asosiy g‟amgin kayfiyat tasdiqlanib qoladi. 

Baxning organ  musiqasidagi  yana bir polifonik  janr, bevosita turkum  ikki kismlik bilan 

bog„liq.  Ko„pincha  bu  erkin,  badihaliguylikka  asoslangan  prelyudiya  yoki  fantaziya, 

ba‟zan tokatta-va unga qaramaqarshi aniq va jiddiy, o„z kattiyyozilish qoida qonunlariga 

amal  qilingan  fuga  qismni  tashkil  qiladi.Buqismlar  temp  tezligi,  shakli,  faktura, 

xarakteri,rivojlanish tamoillari bilan farq qilib alohida  kelsada biroq bir biri bilan uzviy 

bog„liq. 

Birinchi  bo„limlarning  ahamiyati  nafaqat  kirish  vazifasini  o„tash,  balki  butun  asarning 

asosiy  g„oyasini  rivojlanishi  urugini  soluvchi  poydevorga  aylanish  demakdir. 

Keyinchalik  kirish  qismlarni  fuga  bilan  chuqur  bog„liqlik  rishtalari  mavjudligi 

aniqlanadi. 

Yoshlik chog„larida I. S. Bax o„zining ijodining yorqin ilhomi bo„lmish Tokatta va fuga 

Re-minorni  yaratgan edi. Uni tinglaganlar  yuqoridan  pastga  kezib tushayotgan  ohanglar 

va  ularnit  tantanali  akkordalarga  qo„ilib  tushishini  unutmaydi.  Taxmin  qilishicha  bu 

musiqa  Baxning  badiha  san‟atidan  bir  misol  bo„lib,  keyinchalik  kompozitor  uni 

takomillashtirib, yuqori darajaga ko„tara olgan. 

“Tokatta”  so„zi  ko„p  ko„p  ma‟noga  ega.  Biroq,  dastlabki  ko„rinishda  tokatta  italyan 

“toccare”  (organ  yoki  klavesin  klavishalarni  barmoqlar  bilan  teg„izish  degan  ma‟noni 

anglatadi)  so„zidan  kelib  chiqib  klavish  cholg„ular  uchun  mo„ljallangan  fantaziyalar 

nomlangan.  Nemis  organ  tokattasining  asoschisi  Ditrix  Beksexude  hisoblanadi.  D. 

Bekstexude  mohir  ijrosidan  ta‟sirlanib  hayratlangan  kompozitor  uning  fiklarini  yodda 

tutgan:  “organda  chalish  bu  matnsiz  va  teatr  sahnasiz  dramatik  harakatdir”.  D. 

Beksexudeni  tinglab  Bax  yanada  erkinroq  bastalashdi  boshladi,  natijada  o„zining 

zamondoshlarining  nafaqat  asarlarni  chuqurligi  va  ifodaviy  kuchida  balki  shakl 

tizimining sokinligida oldinga ildab o„tdi. Xususan o„zining ilk asarlari bo„lmish mazkur 

Tokatta  va  fuga  re  –  minorda  u  fuganing  shakl  shamoilini  aniq  belgilab  uni  tokattadan 

aniq chegaralar bilan ajratdi. Shu bilan birga ularni dramaturgik nuqtai nazarda ko„rinmas 

biroq  chuqur  taxli  orqali  yuzaga  chiqarishga  mumkin  bo„lgan,  ichida  pinxon  sirlangan 

rishtalar bilan bog„ladi. 

Badihalikning kuchli yoilishi-tokatta bo„lib fuga qismiga dabdabali kirishni tashkil qiladi. 

Organ  uchun  shuningdek,  kansona  va  richekarlar,  tokkata  va  fantaziya,  prelyudiya, 

kaprichchio, chakona, passakalya, xoral prelyudiyalar va boshqa asarlar yozilgan. 

Ko„plab  yevropa  mamlakatlarida  organ  musiqasining  iste‟dodli  kompozitor  va 

cholg„uchilari  dunyoga  keldi  .Boshqalardan  ko„ra  italyan  musiqachi-Djirolamo