Iogan sebastyan bax ijodi

---

 

IOGAN SEBASTYAN BAX IJODI 

21 mart 1685, Eyzenax — 28 iyul 1750, Leyptsig 

 

Jahon musiqa san‟atida  o„chmas iz qoldirgan daho kompozitor qatorida I. S. Bax nomi 

alohida o„rin egallaydi. Bugunda kompozitorning jahon musiqa san‟atida o„rni va mavqei 

shu  darajada  yuqori  baholanadiki,  unga  qiyoslab  teng  topilgan  hech  bir  ijodkor  nomini 

bir qatorga qo„yib bo„lmaydi deb ta‟kidlanadi va bu haqiqatdan ham shunday. 

I. S Bax ijodi ma‟lum ma‟noda o„zi yashagan davriga yakuniy xulosa yasab berdi desak 

bo„ladi.  Uning  musiqasi  o„z  ichiga  kompozitordan  avval  musiqa  olamida  ochilgan, 

rivojlanib  an‟anaga  aylangan  barcha  musiqiy  jabhalar  o„rin  olib  ularga  tayanib  ijod 

qiladi.  Kompozitor  nemis  organ  musiqasi,  U„yg„onish  davrining  xor  polifonik  san‟ati, 

italyan  va  nemis  skripka  maktablarining  yorqin  va  mahoratli  bilimdoni  bo„lgan.  O„z 

vaqtida I. S. Baxning notalarni xattotlik yozish san‟ati hammani lol qoldirib kelgani bois 

u  zamondoshlarining  asarlarini  notaga  ko„chirib,  bu  yo„l  orqali  fransuz  klavesinistlar 

(avvalo  Kuperen),  italyan  skripka  ustalari  va  sozandalari  (Korreli,  Vivaldi),  bir  qator 

italyan  opera  vakillarining  taniqli  asarlari  bilan  bevosita  tanishish  va  o„rganishga 

muvaffaq bo„lgan. 

Yangiliklarga va tabiatdan tinmay izlanishlarga shay bo„lgan ijodkor bu borada erishgan 

tajribalarini umumlashtirib takomillashtirdi, jahon musiqa san‟atida erishilgan yutuqlarni 

jamlab,  musiqa  san‟ati  rivojida  yangi  istiqbolli  yo„llarni  belgilashda  o„z  ulushini 

qo„shadi. Bu borada I. S. Baxning so„nggi avlod ijodkorlari (Betxoven, Brams, Vagner, 

Glinka, Taneyev,  Shostakovich, Onegger va b)ga  o„tkazgan  ta‟siri va  ahamiyatini inkor 

qilib bo„lmaydi.  

Kompozitorning ijodiy bisoti nihoyat u„lkan bo„lib 1000dan ortiq turli janrlarga mansub 

asarlarni  tashkil  qiladi.  Ularning  ayrimlarining  shakl-u  shamoili  esa  o„z  davr  musiqiy 

an‟ana talablari shartidan bir muncha chiqib, yangicha ko„rinishni tashkil qiladi. 

Muallif asarlarini asosiy uchta janr guruhlarga bo„lish mumkin: 

vokal-cholg„u musiqa; 

organ musiqa; 

xilma-xil cholg„ular (klavir, skripka, fleyta va x.z.) va cholg„u ansambllar, orkestr uchun 

musiqani tashkil qiladi. 

Har  bir  guruhdagi  asarlar  kompozitorning  hayotiy  tarjimai  holidagi  lavha  bo„lib  o„tgan 

ijodiy  davrlar  bilan  uzviy  bog„lanib  keladi.  Eng  yirik  organ  asarlarini  kompozitor 

---

Veymar  shahrida  yaratilgan  bo„lsa,  klavir  va  orkestr  uchun  asarlarni  asosan  Kyotenda, 

vokal-cholg„u asarlarni esa Leipsigda yaratgan. 

I.  S.  Bax  asosan  an‟anaviy  janrlarda  ijod  qilgan:  messa  va  passionlar,  kantata  va 

oratoriyalar,  xor  uchun  qayta  ishlangan  asarlar,  prelyudiya  va  fugalar,  raqs  syuita  va 

konsertlardir.  O„zidan  avvalgi  avlod  kompozitorlar  an‟ananalarini  davom  ettirgan  holda 

kompozitor ularga mislsiz ko„rinish baxsh etdi. U an‟anaviyjanrlarni yangi musiqa ifoda 

vositalar bilan boy etib, boshqa ijod jarlardan olingan vositalar bilan mukammalashtiradi. 

Buning  yorqin  misoli  o„rnida  kompozitor  qalamiga  mansub  d-moll  Xromatik 

fantaziyasini  qayd  qilish  mumkin.  Klavir  uchun  yaratilgan  mazkur  asar  katta  organ 

badihalik  san‟atiga  hos  ifoda  vositalar  asosida  yozilgan  bo„lib  teatr  deklamatsiya 

tabiatiga hos unsurlarni o„zida mujassam etdi. 

I.  S.  Bax  ijodi  o„zining  betakror  va  kengligiga  qaramay  o„z  vaqtida  mashhur  bo„lgan 

“opera” janrini  chetlab o„tadi. Ammo  shuni qayd qilish lozimki, Bax qalamiga mansub 

dunyoviy  kantatalar  va  xajviy  intermediyalar  Italiyada  qayta  to„q„ilgan  buffa-