Integratsiyalashgan pedagogikasi

Yuqorida ко ‘rsatib о ‘tilgan xarajatlar tarkibiga kirmagan boshqa
ishlab chiqarish xarajatlari.
Bularga ishlab chiqarishni xomashyo 
materiallar, yoqilg‘i, energiya, asboblar, moslamalar va boshqa 
mehnat vositalari va buyumlari bilan ta’minlashga oid xarajatlar, 
ishlab chiqarishdagi asosiy vositalarni ishchi holatida saqlash 
xarajatlari (texnik ko‘rik va qarashga,^o‘rtaliqdagi joriy va kapital 
ta’mirlash o‘tkazishga sarflangan xarajatlar) kiradi.
Xarajatlar ikki marta: dastlab rejali, ya’ni bo‘lg‘usi sarf- 
xarajatlar, keyin esa tovar ishlab chiqarishga sarflangan haqiqiy 
xarajatlar hisoblanadi. Bunda iqtisod qilingan narsa (mablag‘) 
korxonaning daromadiga aylanadi, bu esa uning ishchilarini 
boyitadi, ortiqa xarajatlar esa zararga olib keladi. Ortiqcha xarajat­
larni sinchkovhk bilan tahlil qilish, uning hosil bo‘lish sababla- 
rini aniqlash kerak. Chunki u korxonaning yopilishi va xodim- 
laming ishdan bo‘shatilishi xavflni tug‘diradi.
109

---

Misol tariqasida mazkur tartib bo‘yicha uy-ro‘zg‘orda ishlatiladi- 
gan to‘quv va tikuv mashinasidan sotish uchun buyumlar tayyor- 
lashda foydalanish, o‘g‘itlar, yadrokimyoviy vositalar, changlatgich 
mahsulotlami saqlash omboridan foydalangan holda poliz mahsulotlari 
yetishtirish, bu mahsulotlami sotishga tayyorlash uchun qilingan sarf- 
xarajatlar va ulardan olingan daromadlami hisoblab chiqish mumkin.
Yuqorida bayon etilgan misollarni keltirganda, ulaming umu­
miy xarakterda ekanligi bois, ulami yaxshilab tushunib olish za- 
mrligini, zero, har qanday tadbirkorlik faoliyati ularni bilish aso­
siga qurihshini qayd etish lozim.
Matematikani o‘qitishda eng oddiy kundahk iqtisodga oid ma- 
salalardan foydalanish yo‘h bilan uni (matematikani) «jonlantirish» 
kerak. Buning uchun matematik misol-masalalami imkoni boricha 
haqiqiy va tez-tez uchrab turadigan hayotiy vaziyatlardan olish zarur.
Agar gap hajmlar haqida borayotgan bo‘lsa, shunday misolni 
keltirish mumkin. Aytaylik, sotib olish uchun bir xil tovarlardan 
birini olmoqchisiz. Tabiiyki, bunda hajmi kattarog'i, masalan, 
tarvuz sotib olishda tanlanadi (tarvuzni tortish uchun tarozi 
bo'lmagan holatda). Agar gap elektr iste’mol qiladigan tovar, 
masalan, elektr isitish asbobi sotib olish haqida borsa, ancha 
arzon asbobni sotib olishdan ko'riladigan foydani taqqoslash 
mumkin (bunda elektr asbobining qancha elektr iste’mol qilishi 
va unda tejaladigan toMov haqi hisoblanadi).
Iqtisodni matematika bilan yaxshi qo‘sha oladigan o‘quvchini 
imkoniyati teng bo‘lmagan qimor o‘yiniga qiziqtirish mumkin 
emas. Masalan, o‘yin olib borayotgan kishi bir sharchani 3 ta 
stakandan birining ostiga yashiradi va sharchaning qayerdaligini 
topishni taklif etadi. 0 ‘yinga kirishgan o'yinchining imkoniyati 
bilan o‘yinni olib borayotgan kishining imkoniyatlarini baholash 
shuni ko‘rsatadiki, ehtim ollar nazariyasiga muvofiq, sizning 
yutib olish imkoniyatingiz (sharchaning qayerdaligini topishin- 
giz) 1/3 ga, topa olmasligingiz (ya’ni yutqazishingiz) 2/3 ga teng. 
Bundan ko‘rinadiki halol, obyektiv o‘yinda ham o‘yinni olib bora­
yotgan o‘yinchining yutish imkoniyati siznikidan ikki marta yuqori. 
Shunday ekan, bunday o‘yin o'ynash o‘rinlimi? Xuddi shuning­
dek, lotereyada ham yutish ehtimolini hisoblab chiqish qiyin emas. 
Bunda yutish imkoni sharchali o'yindagidan ham kam.
Bundan ko‘rinib turibdiki, matematika darsi mavzularini 
o ‘tishda har doim uning hayot bilan bog‘liqligiga doir misollami 
qidirish va topish zamr ekan.