Integratsiyalashgan pedagogikasi

Ona tili va tabiat darslarining integratsiyasi
0 ‘qituvchi o ‘simliklami, hayvonlar tana a ’zolarini to ‘g ‘ri ay- 
tishni o ‘rganadi va kuzatuvchilar haqida gapirib berishni so‘raydi. 
Bunday ish natijasida bolalar o ‘rgangan yangi so‘zlar ularning 
anglashida tabiat hodisalari bilan tushunib borishadi va aniq tu ­
shunchaga ega b o ‘lishadi. Shulaming hammasi bolalami tabiat ha­
qida hikoyalar, she’riami mustaqil o‘qishga tayyorlab beradi. Bolalar 
katta qiziqish bilan o ‘qishadi va bundan oldin o ‘qituvchi bilan 
birga suhbatni, ko‘rgan narsasini mustahkam, tushunib boradi.
Ko‘rgazma uchun amaliyotdan misol keltirishimiz mumkin. 
Uchinchi sinfda ona tili gaplar haqida bilimlami takrorlash bilan 
boshlanadi. 0 ‘qituvchining maqsadi gaplaming takrorlashi bo‘lib, 
o‘quvchilarga ona tabiatning go‘zalligini qadrlash haqida m a’lumot 
berish. Bu darsda «Tabiat juda go‘zal! Atrofimizda jonsiz narsani 
o ‘zi yo‘q, atrof nafas olayotgandek, tirik, yashayotganini tushun­
tiradi. U b o ‘ronga qarab to ‘lqinlanadi, qorda muzlaydi, kechalari 
xayol suradi, quyoshdan, sham ollardan, m om aqaldiroqlardan 
dam oladi». Keyin daraxt haqida, u tabiatni o ‘zgacha sevgani haqida, 
uning tasvirida tabiat naqadar go‘zalligi haqida, uning qalbidagi 
go‘zal ona tabiati haqida m a’lumot beriladi. 0 ‘z vatani tabiatini qat­
tiq sevgan insongina «Oltin kuz», «Bahor» rasmlarini yarata oladi.
Ona tili darslarida tabiatni sevish, uni asrash kerakligi haqida 
bolalar bilan suhbat o ‘tkaziladi. So‘ng o ‘quvchilar mavzuni mus­
tahkamlash uchun «Bahor», «Oltin kuz>rrasmlari bo ‘yicha, jur- 
nallardagi suratlar, tabriknom alardan foydalanib, insho yozishadi.
«Gap» mavzusini takrorlashda, majnuntol daraxti haqida suhbat 
o ‘tkaziladi. Bu daraxtning barglari, ularning tuzilishi xususida 
suhbat uyushtiradilar (partada bittadan majnuntol bargi bo ‘lishi 
kerak), bu daraxtning go‘zalligiga, ajoyib rangiga e ’tibor qilinadi. 
So‘ng tasmaga yozib olingan shamolda shivirlagan barglar tovushi 
eshittiriladi. Bundan keyin o ‘quvchilar majnuntol haqida so‘roq, 
undov, darak gaplar tuzishadi. Eng yaxshi gaplar doskaga va

---

daftarlarga yozib olinadi. Ulardan bir jumlani bolalar tahlil qilishadi. 
Dars qiziqarli o ‘tadi. Majnuntol go‘zalligi inson tabiatni qanday 
asrash haqida suhbat o ‘tkazish — bu darsning yakuni bo‘ladi.
Og‘zaki nutq o‘zlashtiruvchi jarayonida, xoh o ‘qlsh, xoh ona 
tIU darsi bo‘lsa-da, ravon nutq o ‘rgatiladi, mavzuni o ‘tayotganda, 
bolalarda mehr-muhabbat tuyg‘ularini uyg‘otishda insholar yordam 
beradi. Bunday insholami haftasiga bir marotaba (10—15 daqiqa) 
o ‘tkazish mumkin. Insho bolalarda tabiatga mehrni tarbiyalaydi, 
material o ‘zlashtirilishida maxsus xususiyatlar haqida to ‘xtalamiz.
Shunday qilib, ona tili darslarida o ‘quvchilar ona tih nutqining 
barcha jihatlarini o ‘zlashtirishadi. M usiqa darslarida o'rgani- 
luvchi m ateriallar, bu — ashula. U musiqiy asar b o ‘lib, unda 
musiqa va nutq hamohangllgi kuzatiladi. Ona tili darslarida ham, 
musiqa darslarida ham bolaning tovushlarni to ‘g‘ri talaffuz ql- 
lishi, nutq yoki kuylash jarayonida gavdasi va boshini to ‘g ‘ri 
tutishi, to ‘g‘ri nafas olishi, ularga zam onaviy axloqiy talablarni 
anglashga yordam beradi. 0 ‘z hikoyalariga havola kiritib, yorqin 
badiiy ifodalar yaratishadi (m e’yorida). Suratlar yoplshtirishadi. 
Bunday faoliyatdan maqsad — tabiat haqida aniq badiiy hissiy 
m anzara yaratishdir.
Shuningdek, bolalarga guruhli tarzda surat bo‘yicha kichik h i­
koya tuzishni taklif qihsh mumkin. Bunday hikoyada darak gap, 
so‘roq va undov gaplar ishtirok etishi tabiiy. Bunday darslar katta 
samara beradi. Shu ko‘rinishdagi darslarda foydalanuvchi va in­
tegral yondashuvni amalga oshiruvchi metodlar sifatida quyida- 
gllami sanab o‘tish mumkin:
— evrlstik suhbatlar;
— ekskursiyalar;
— nutqni o ‘stirish uchun ijodiy ishlar, ular tabiatshunoslik 
xarakterida yoziladi va o‘zbek tilida qancha ahamiyat berilsa, ta- 
blatshunoshkda ham nutqqa shunday e ’tibor qaratiladi;
— og‘zakl tasvirlash, m anzara tasvirlarini ifodali o ‘qish;
— diktant va tabiatshunoslik m azm unida bayon yozish.
0 ‘quvchilar integratsiyadan ко‘pincha butun dars bosqich­
larida emas, balki uning biron bosqichida foydalanishadi. Ya’ni, 
darsning muayyan qismigina integratsiyalashadi. Shu usul bilan 
tabiatshunoslik xususiyatiga ega axborotlar lug‘at boyligi bilan 
ishlashda keng qo‘llanishiga imkon yaratiladi. U yoki bu so‘zni 
tilshunos nuqtayi nazari bilan ham , tabiatshunos nuqtayi na-

---