Integratsiyalashgan pedagogikasi

odobnoma
darsida ham ekologik tarbiya yuzasidan 
matnlar, mashg‘ulotlarlar berilgan. 3-sinfda «Ona tabiat — go’zal- 
lik manbayi» nomli uch soatlik bo‘hm berilgan bo‘lib, bular:
«Gullar rangni qaydan olar», «Qanotli m e’morlar», «Tabiatni 
asrash odobi» nomli mavzularidir. 0 ‘qituvchi bu mavzulami o ‘ta- 
yotganda, tabiat haqida, ekologik tarbiya haqida m a’lum ot beradi.

---

Estetik tarbiya —
bu o ‘quvchilarni voqelikdagi, san’atdagi, 
tabiatdagi, kishilaming ijtimoiy va m ehnat munosabatlaridagi, tur- 
mushdagi go‘zaUikni idrok qihsh hamda tushunishga o ‘rgatish, 
ularning badiiy didini o ‘stirish, ularda go‘zaUikka m uhabbat uy- 
g‘otish va hayotga go‘zalhk ohb kirish qobiliyatlarini tarbiyalashdir.
Estetik tarbiya o ‘quvchilarda estetik bilim, ko‘nikma va ma- 
lakalami shakllantirish ham da estetik his-tuyg‘u, qiziqish, eh­
tiyoj, baho berish kabi xislatlami tarbiyalash masalasini o ‘z ichiga 
oladi. Estetik tarbiya bo‘yicha asosiy fan musiqa b o iib , rasm, ya’ni 
tasviriy san’at b o iib , jismoniy tarbiya, m ehnat, o ‘qish, ona tih 
uni to id irib , mustahkamlab boradi. Masalan, 
tasviriy san ’at
dar­
sida did, ya’ni estetik did bilan rasm chizadi va estetik mulohaza 
bilan yondashadi.
Mehnat darsida
ham bola estetik tarbiya orqah yondashadi. 
Masalan, qizlar kashtani estetik did bilan tikishadi, dasturxon tu- 
zatayotganda yoki kiyün tikayotganda yanada orasta boiishadi.
Estetik tarbiyaga misol qüib, jismoniy tarbiya darsini olsak, aso­
siy mashqlardan biri: tik turgan holda yurish va bayroqchalar bilan 
mashq qilish darsning maqsadi boisa, bu holatni estetik mulohaza 
bilan, oyoq uchida asta-sekin ko'tarilib, bayroqchalami yon tom on­
larga va keyin yuqoriga koiarib, estetik qiziqish bilan bajarishadi.
Yuqoridagi misollardan shunday xulosa chiqarish mumkinki, 
demak fanlararo integratsiya, ya’ni fanlararo uzviylik bogiiqlik 
mavjud. Chunki, biron fanning maqsadi, ya’ni bolalarda nutq 
o‘stirish, axloqiy tarbiya, ekologik tarbiya, estetik tarbiya barcha 
fanlarda o ‘z aksini topgan.
9. UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA INTEGRATSIYANING
MAVJUDLIGI
U m um ta’lim maktablarida barcha fanlam ing o ‘qitilishi bu ­
gungi kun 
0
‘smh-larining ijobiy munosabatlarini shakllantirishda 
yordam beradi.
0 ‘smir yoshdagi o ‘quvchilaming shaxsi va ulam ing kamoloti 
muammosi taraqqiy etayotgan va o ‘z taraqqiyotida jaiksak cho‘q- 
qiga intilayotgan jamiyat uchun dolzarb masaladir. H ar bir o ‘quv 
fanining o ‘rganilishi, ta ’hm samarasi yuksak b o iish i, bolalar er­
kin fikrlashni o'rganishi — naqadar dolzarb ekanligi hech kimda 
shubha uyg‘otmaydi. Erkin fikrlay oladigan kishigina jam iyatda 
o ‘z mavqeyini to ia idrok qila oladi.

---

Bilimdonlikning m uhim qismi b o ig a n insoniy dem okratik 
m unosabatlar tizimidagi teranlik shaxs taqdiri va salohiyatini 
belgilovchi m uhim om ildir. Pedagogika va ijtim oiy psixologiya 
har bir o ‘smir shaxsning hayotning barcha jabhalarida o‘zini er­
kin sezish va fikrlarini to ia - to ‘kis bayon etishiga o ‘rgatuvchi usul 
sifatida xizmat qiladi.
Bugungi kunda o ‘smirlaming shaxslararo va ular o ‘rtasidagi 
o ‘zaro m unosabatlari m a iu m bir darajada ularni shaxsidagi 
psixologik holatlami o ‘zgartirish va ijobiy munosabatlami shakl­
lantirishda yordam beradi.
M aktab ta iim in in g san’at yo‘nalishi mazm uni bolalarning 
ta ’lim -tarbiya olishiga, odamiylik sifatlari qunt bilan singdirib 
borilsa, ular yetuk va barkamol, sogiom , mustaqil fikrlovchi shaxs 
b o iib yetishadi.
H ar bir yosh davming psixologik xususiyatlarini hisobga ol­
gan holda tarbiyaviy ta ’sir o ik azish bolada o ‘z vaqtida o ‘zini ang- 
lashni vujudga kehiradi. Bolada o ‘zini anglash tuyg‘usi qancha 
erta uyg‘onsa, shaxsiy nuqtayi nazar, o ‘z huquqini his etish, 
0
‘zining aqliy va jismoniy imkoniyatlarini baholash shunchalik 
tez paydo b o iad i.
Hozirgi vaqtda ham m a fanlar, shu jum ladan, politexnik sikl 
har tom onlam a talqin qilinar ekan, shu fanlarni chuqur 
0
‘rga­
nish va uni ijtimoiy hayotni yaxshilashda foydalanish — bugungi 
kunning dolzarb va kechiktirib b o ‘lm aydigan m asalalaridan 
biridir.
0 ‘zbekistondagi shu sohadagi qarashlar, psixologik ohm lar­
ning olib borayotgan va rejalashtirilgan ilmiy-amaliy yo‘nalishdagi 
barcha tadqiqotlarning qim m atli aham iyati juda kattadir. Shu 
bilan birga barcha yosh avlod ta ’lim-tarbiyasining buguni va er- 
tangi kun talablari uchun zarurdir.
Sharq mutafakkirlarida ilg‘or g‘oyalar — yosh avlodni aqliy 
va jismoniy jihatdan yetuk, m a’rifatli, bihm va hunarlam i egalla- 
gan, odob-axloq qoidalarini o ‘ziga mujassamlagan go‘zal didli 
hamda zavqli qilib yetishtirishdir. Bu avloddan avlodga og‘zaki 
ijod va yozma adabiyotlar vositasida ommalashadi.
Yosh avlodni hayotga tayyorlashda k o ‘p asrlar davom ida 
qo‘llanilgan usul-vositalari, tadbk va shakhar, o‘ziga xos urf-odat 
va an ’analar, tarbiya haqidagi g‘oyalar va hayotiy tajriba xalq 
pedagogikasida mujassamlangandir.
42

---

M aium ki, har bir xalq boshqa xalqlar bilan b o g iiq holda 
yaratilgan. Shu sababli ham ulaming ijtimoiy-siyosiy va madaniy 
hayoti, urf-odatlari, a n ’analarida o'xshashlik mavjud. Bu o ‘x- 
shashlik ulaming m ehnat va nafosat aqliy va axloqiy tarbiya usul- 
larida yorqin ko‘rinadi. U lar har xil ish turlarida kasb egalari b o ia
olishadi. Bular quyidagi kasblardir; mexanizator, ta ’mirlovchi- 
payvandchi, chorvador, dehqon. 0 ‘quvchilam i hozirgi zam on 
kasb-hunarga o'rgatish, m ehnatkash inson psixologiyasini rivoj­
lantiradi. U m u m taiim maktabining vazifasi m ana shulardan ibo­
rat. Ijtimoiy hayotimizdagi inqilobiy o‘zgarishlar, mustaqilhk, 
huquqiy davlat tizimiga intilish — insonparvar psixologiya qo­
nuniyatlari va ilmiy m ateriallam i o ‘rganish monitoringidan tur- 
mushda foydalanishga quyidagicha baho beradi:
• talabalami individuallik qiyofasida shakllantirish;
• taiim-tarbiyani, odamiyhk sifatlarini qunt bilan smgdira borish;
• tarbiyaviy jarayonning natijasi;
• keng bilim saviyasiga ega b o iish , turh bilimlardan xabardor 
boiishi;
• yosh pedagogik-psixologiya, ijtimoiy psixologiya va peda­
gogika, yosh fiziologiyasi ham da maktab gigiyenasidan chuqur 
bilimlarga ega boiishi;
• o ‘zi dars beradigan fan bo'yicha m ustahkam bilim ga ega 
b o iib , o ‘z kasbi, sohasida jahon fanida erishilgan yutuq va kam - 
chiliklardan xabardor b oiishi;
• ta iim va tarbiya metodikasini egallashi;
• o ‘z ishiga ijodiy yondashishi;
• pedagogik texnikani (mantiq, nutq, taiim ining ifodah vosi­
talari) va pedagogik taktikaga ega boiish;
• o'qituvchi o ‘z bilimi va pedagogik mahoratini doimiy ravishda 
oshirib borishi barobarida har bir o ‘qituvchi psixologik jihatdan 
ana shu talablar monitoringiga eng yuqori darajada mos keladigan 
boiishiga intilishi lozim.
Zamonaviy 
0
‘qituvchi o ‘quvchilar o ‘rtasida o ‘zaro m unosa­
batlami y o ig a qo‘ya ohsh, bolalar jamoasida ijtimoiy-psixologik 
mexanizmlardan foydalanishni bilishi zam r. Jam iyat to m o n i­
dan qo‘yilgan talablar bilan bir qatorda o ‘qituvchi o ‘z faoliyatida 
tevarak atrofidagi kishilar, m aktab m a’m uriyati, ham kasblari, 
o ‘quvchilar va ulammg ota-onalari undan nim alam i kutishni ham
esdan chiqarmasligi lozim.

---