Bolalami ruhiy intellektual tayyorgarligi asosida maktabga qabul
qilish shunday masalalardan biridir. Keyingi paytda olti, yetti yoshga
júrgan barcha bolalami yoppasiga maktabga qabul qihsh an ’anaga
aylangan. Psixologlar esa hech qachon ishni bunday tartibda hal
etishga y o i qo‘ymagan b o ia r edilar. Sababi, har bir bola ham
aqliy, ham jismoniy jihatdan o ‘ziga xos individual imkoniyatlarga
ega: ba’zi
bolalar olti, yetti, hatto sakkiz yoshga toisalar-da, ta’hmni
boshqa tengdoshlari qatori o ‘zlashtirishga tayyor boim aganlar. Biz
esa ulami maktab rejasiga, ba’zan esa ota-onasining xohishiga qarab,
jnaktabga qabul qilaveramiz. Mashg‘ulotlarga esa bolalami majburan
olib boramiz. Natijada bola ruhiy jihatdan turh kasalliklarga yoiiqishi
mumkin. Bu esa bolaning aqliy va intellektual jihatdan tabiiy ri
vojlanishi ildiziga ataylab bolta urish demakdir. Bunday holatlarga
zudlik bilan barham berish, ya’ni har bir maktab ta ’limiga ilk bor
qadam qo ‘ygan bolani maxsus va mukammal ishlab chiqilgan psi
xologik testdan oikazish va uning natijalari asosidagina maktabga
qabul qihsh haqida mas’uliyat bilan o ‘ylashimizga to ‘g‘ri keladi.
Boshlangich ta’limda kuni uzaytirilgan guruhlami to ‘g‘ri tashkil
etish muammosi ham g‘oyat muhimdir. Ko‘pgina maktablarda,
. aksariyat 1—2-sinf o ‘quvchUari darsdan so‘ng 4 yoki 5 soatlab
f maktabda, kuni uzaytirilgan guruhlarda qolib o ‘qishlari kerak. Bu
holda biz 6—7 yoshli bolani 7—8 soatlab maktabda ushlab turamiz.
Xo‘sh, bola buni xohlaydimi? Albatta, yo‘q! Chunki,
hatto biz
kattalar ham muntazam b h joyda 7—8 soatlab qolib, o ‘qish yoki
ishlash imkoniyatiga ega emasmiz. Axir, bolaning imkoniyatlari hali
ko‘proq o ‘yinga va uxlashga moslangan. 7—8 soatlab o ‘qish bir
joyda bo‘hsh jarayonida bola zerikadi, ruhiy jihatdan tohqadi, ni
hoyat, maktabdan beziydi, hatto unda yuksak darajada rivoj topish
mumkin b oigan o ‘quv qiziqishlari so'nishi mumkin. Eng achinar-
hsi, bunday hollarda u uyga borib, hatto
ovqatni ham yemay uxlab
qoladi. Shunday ekan, kuni uzaytirilgan guruhlar tizimini shakl
va mazm unan psixologik talablar asosida qayta ishlash vaqti keldi.
M aktabda baholash ham psixologik m ezonlar asosida amalga
oshirihshi kerak. Psixologik-pedagogik adabiyotlardan m a’lumki
boshlangich sinf o ‘quvchisi uchun eng birinchi maqsad — bu,
yaxshi baho olish va shu baho orqali o‘z «men»ligini ilk bor his
etish, ota-onasi va kattalar hurm atiga sazovar boiishdir. Shuning
uchun o ‘quvchilar yaxshi baho olishga intiladilar. Lekin ko‘p
hollarda baholash mezonining buzilishi o ‘quvchi ruhiyatiga, ayni
paytda, shaxs sifatidagi taraqqiyotiga salbiy ta ’sir etmay qolmaydi.
Shuning uchun boshlangich sinf o ‘quvchilarida baholashning
psixologik mezonlari chuqurroq o ‘ylab ko‘rilishi kerak. Bola shax
sini to ‘g‘ri tushunish va uning harakatlarini tahhl qila ohsh zarur.
«Har bir shaxs qaytarilmas temperamentdir»,
degan edi fiziolog
olim I.P. Pavlov. Qolaversa, har bir shaxsning o ‘zigagina xos
imkoniyatlari mavjudligi va unga hamisha jiddiy e ’tibor berish
zarurligi haqida 0 ‘rta Osiyoning buyuk mutafakkirlari Abu No-
sir Forobiy, Abu Ah ibn Sino va Abu Rayhon Beruniy ham o‘z
zam onlarida alohida qayd etib o ‘tganlar. C hunonchi, o ‘qituvchi
bola shaxsini tarbiyalash uchun, dastaw al uning «Betakror ola
miga» kira ohsh va shunga mos keluvchi tarbiyaviy tadbirlar re
jasini tu zm o g i va qo‘llamog‘i lozim.
Taniqli ruhshunos olim L.S. Vigotskiy taraqqiyotidan ilga-
rilab ketgan ta ’hmgina samarali b o iish in i qayta-qayta ta ’kidlagan
edi. Bugun bola kattalar yordamida amalga oshirilayotgan ishni
ertaga o ‘zi bajarishi kerak. Bunga bolani
har tom onlam a rivojlan-
tiradigan, uni fikrlashga o ‘rgatadigan, qobiliyatini asta-sekin o ‘sib
borishiga imkoniyat yaratadigan, tafakkurning yangidan-yangi
qirralarini ochadigan pedagogik usullar va maxsus psixologik xiz
mat tizimi mavjud b o ig an taqdirdagina erishish mumkin.
Yuqoridagi muam m olam i hal qihsh jarayonida maktab psi-
xologlari quyidagi vazifalarni amalga oshirishlari lozim:
1. H a r b ir o ‘quvchida n a m o y o n b o iis h i m um k in b o i
gan stress (hissiy z o ‘riq ish ) h o la tla rig a o ‘tish in i aniqlash
(PSIX O D IA G N O STIK ISHLAR);
2. 0 ‘quv faohyatini tashkil etish, nazorat qihsh va boshqarish
jarayonida o ‘quv faolligi va samaradorligiga salbiy ta ’sir etish
mumkin bo‘lgan holatlarini oldindan ko‘ra bihsh va ulam i bar
taraf etish uchun m untazam ravishda tegishh tadbiriar o ‘tkazish
(PSIX O PR O FILA K TIK ISHLAR);
3. 0 ‘quvchilarning fanlarni o ‘zlashtirmaydigan, o ‘zlashtira
olmaslik sabablarini aniqlash va shu
asosida ular bilan alohida
mustaqil ishlar olib borish, ulardagi imkoniyatlami keng miqyosda
o ‘rganish va rivojlantirish orqali o ‘quvchi shaxsidagi faolhkni
o s h iris h y o ‘lla r in i iz la sh ( R IV O J L A N T IR U V C H I VA
PSIX O K O R R EK SIO N ISHLAR);
4. H ar bir o ‘quvchining o ‘zigagina xos iqtidori, qiziqishlari,
maqsadlari o ‘qish imkoniyatlari haqida shu o ‘quvchining o ‘ziga,
sinf rahbariga va ota-onasiga o ‘z vaqtida tegishh m a’lum otlar bera
olish (PSIX O LO G IK MASLAHAT ISHLARI);
46
5 Psixologik xizmat nizomiga amal qilgan holda har bir o‘quvchi
hun «Shaxs psixologik varaqasi»ni toidirish. Har bir sinfdagi
uvchilar guruhi, rasmiy va norasmiy kichik guruhlar, sardorlar
Do'stlaringiz bilan baham: