İnsaniyat hámme waqıt qarsılıqlar

 
3. Milletlerara tatıwlıq hám onıń mánisi 
Búgingi kúnde dúnyada 1600 den artıq milletler hám xalıqlar, etnikalıq 
gruppalar hám qáwimler bolıp olardıń hár biri «Jaratqannıń miywesi». Bular
álemde tábiyiy ráńbáreńlikti kórsetip, jámiyettegi milliyliktiń ózine tán 
dialektikasın belgileydi. Bul adamzattıń túrleriniń hámmesi usı Ana-jerdiń
iyesi, adamzat tá
ǵ
diriniń dóretiwshisi hám atqarıwshısı, hám juwapkeri. 
Bul milliy wákiller dúnyanıń 200 mámleketine toplan
ǵ
an. Mámleketler eki 
túrli: polietnikalıq, monoetnikalıq boladı. Ózbekistan kóp milletli mámleket 

---

133 
onda 130 dan zıyat millet hám xalıqlardıń wákilleri jasaydı. Mámlekettegi
puqaralardıń tatıwlı
ǵ
ı, birligi onıń rawajınıń girewi. 
Milletler ara tatıwlıq ideyası ulıwma insanıy qádiriyat bolıp, túrli xalıqlar 
jasaytu
ǵ
ın mámleketlerde tsivilizatsiyalıq qatnas tiykarında milliy protsessti 
belgileydi. Bul sol eldegi tınıshlıq hám turaqlılıqtıń kepili bolıp esaplanadı. 
Bul ideya bir jámiyette jasap, bir maqset jolında miynet qılıp atır
ǵ
an 
adamlar arasında óz-ara húrmet, doslıq hám tatıwlıqtıń ruwxıy tiykarı. 
Bul ideya hár bir millet wákiliniń iskerligi hám múmkinshiligin tolıq iske 
asırıw ushın sharayat jaratadı hám onı Watannıń gúlleniwi, jurt tınıshlı
ǵ
ı, xalıq 
parawanlı
ǵ
ı sıyaqlı iygilikli maqsetlerge ba
ǵ
darlaydı. 
Mámlekette millet hám onda jasaytu
ǵ
ın basqa xalıqlar ortasında
ǵ
ı tatıwlıq 
sotsiallıq rawajdıń áhmiyetli faktorlarınıń biri. Kerisinshe, bul ideyanıń
áhmiyetin túsinip jetpese, jámiyet turmısında tınıshlıq hám barqararlıqtı joldan 
shı
ǵ
arıwı múmkin. 
Milletlerara tatıwlıqqa iritki salıwshı illet bul agressiv milletshilik hám
shovinizm. Bunday zıyanlı ideyalar tásirine túsken jámiyet páleketke ushıraydı.
Ózbekistanda burınnan kóplep milletler, xalıqlar wákilleri jasa
ǵ
an, olar 
arasında milliy ókpe-giyneler bolma
ǵ
an. 
Búgingi kúnde mámlekettegi milletlerdi tatıwlıq ruwxında tárbiyalaw 
ǵ
árezsizlik ideologiyasınıń baslı maqseti. 
Milliy ideologiya óz quramına xalıqlardıń doslı
ǵ
ın ulı
ǵ
lap, onıń siyasiy 
abıroyın joqarı kótere otırıp, hár bir millettiń mápin, adamgershilik abroyın 
húrmetleydi, solay etip milletshilik illetiniń shı
ǵ
ıwına jol qoymaydı. 
Sonlıqtan da İ.Karimov 
ǵ
árezsizliktiń birinshi jıllarınan baslap-aq milletler ara 
qatnasta ádillik ornatıp hám onı ideologiya dárejesinde joqarı kóterdi. Ol 1992
jılı Nókis qalasınıń 60 jıllıq merekesine kelip, o
ǵ
an arnal
ǵ
an májilistegi 
sóylegen sózinde: «Paraxatshılıqtı hám kelisimdi támiynlew, Ózbekistan 

---

134 
xalıqları doslı
ǵ
ın bekkemlew biziń hár birimizdiń ádiwli wazıypamız. Men usı 
jerde áyyemnen tuwısqanlarday jasap kiyatır
ǵ
an ózbek hám qaraqalpaq
xalıqlarınıń tá
ǵ
diri ushın ózimdi juwapkerli sezemen hám hám biziń
xalıqlarımızdıń baxıtlı turmısta jasaw sıyaqlı ullı maqset ushın bar kúshimdi
jumsaw
ǵ
a tayarman» - dep, ózbek, qaraqalpaq xalıqlarınıń doslı
ǵ
ınıń jańa
áhmiyetli baslamasın salıp, xalıqlar doslı
ǵ
ın nı
ǵ
ayıttı hám rawajlandırdı, o
ǵ
an 
jańa mazmun hám sapa berdi. 
Ótken totalitarizm dáwirinde de kommunistlik ideologiya xalıqlar 
doslı
ǵ
ın úgitledi. Sovet xalqı bir tariyxıy birlik boldı dep táriyplep, onı milliy
birlikten joqarı hám áhmiyetli dep esaplap, xalıqtıń milliyligin joyıw
ǵ
a,
ózligin umıttırıw
ǵ
a háreket etti. Doslıqtıń áhmiyetin bile tura, olar onı
ornatıwdı buyrıq, qorqıtıw, úrkitiw menen birge alıp bardı. Kóp shayırlar sol 
dáwirde «Meniń adresim úy emes, kóshe emes, al SSSR dep» jırlap júrdi.
Al paxta egiw bul seniń internatsionallıq parızıń, İvanova qalasına paxta
jetkermesen, Chexoslovakiya
ǵ
a hám ta
ǵ
ı basqalar
ǵ
a paxta bermesen, dos 
emesseń dep úgitlese, ne ushın biz tek hámiyshe paxta óndiriwshisine 
aylan
ǵ
anbız, ózimizde zavod, fabrikalar qursaq qayter edi, degen insan, úlken 
jaza
ǵ
a duwshar bolar edi. Bunday siyasat tiykarında qurıl
ǵ
an doslıq jasalma 
edi, ol kúsh penen uslap turıldı. Onıń mısalın SSSR tarqa
ǵ
annan keyin dárhal-
aq burın dos bolıp, bir-biri menen qushaqlasıp, súyisip júrgenlerdin bir-birine 
qanjar siltep, óz mápin, ózligin izlep ketkenliginen kóriwge boladı. Ol nızamlı 
qubılıs edi. Doslıqtıń negizi bolsa tereńnen shı
ǵ
atu
ǵ
ın dárekler, ózliktiń 
jaqınlı
ǵ
ında, diyanatta, tariyxta, pikir dúnyasında edi. Shınında da ózligińdi 
umıttırıw arqalı, dástúr, úrp-ádetlerdi joq qılıw tiykarında, basqanıń dinine, 
diyanatına kiriw nátiyjesinde pútkil xalıq qalay dos bolıwı múmkin edi. 
Ózbekistan óz 
ǵ
árezsizligine eriskennen keyin elimizde xalıqlar doslı
ǵ
ı
pútkilley joqarı ilimiy hám ádalatlıq tiykarına qoyılıp, ol milliy ideologiyanıń 

---

135 
quramına birden-aq, hesh hazarsız kirdi hám onnan barlıq millet mádat aldı. 
Sebebi İ.A.Karimovtıń «Qıra
ǵ
ılıqqa shaqırıq» degen kitabında el jurtımızdıń 
baxıt saadatın jámleytu
ǵ
ın turaqlılı
ǵ
ı, kóp tárepten adamzat tayanıp jasaytu
ǵ
ın 
ideya hám maslaktiń qansha tuwrı isenimliligine, bul isenim onıń shańara
ǵ
ı,
perzentleri, xalqınıń arzıw maqsetlerine, ómirlik máplerine qansha sáykes 
keliwine tikkeley baylanısta» degen danalıq kórsetpesi milletler doslı
ǵ
ınıń 
ideologiyalıq áhmiyetin kórsetti.
Húrmetli 
Prezidentimiz 
Shavkat 
Mirziyoev 
óziniń 
Respublikalıq 
internatsionallıq mádeniyat orayınıń dúzilgenine 25 jıllı
ǵ
ına ba
ǵ
ıshlan
ǵ
an 
ushırasıwda sóylegen sózinde Ózbekistanda
ǵ
ı milletlerara qatnasıqtıń oraydıń 
xızmetin joqarı bahalap onıń mádeniy-sotsiallıq turmısımızda
ǵ
ı jánede tereń 
mánis hám mazmunın bayıtıp atır
ǵ
anın kórsetip bılay dedi: «Ózbekistanda jasap 
atır
ǵ
an hárqıylı millet hám xalıq wákilleri doslıq hám keńpeyillik qatnaslardı 
bekkemlemekte. 
Ǵ
MDA mámleketleriniń arasında tek Ózbekistanda usınday 
strukturanıń shólkemlestirilgenin atap kórsetip bul oray
ǵ
a keń qolaylı járdemler 
berip abrayın jánede belgileydi»
25
. 
 
25
Sh.Mirziyoev. Milletleraralıq doslıq hám awızbirshilik – xalqımız tınıshlı
ǵ
ınıń hám abadanlı
ǵ
ınıń áhmiyetli 
faktorı. Erkin Qaraqalpaqstan gazetası . 2017. 21-yanvar` 

---

136