Innovat sion

6.1-jadval
T o v a r raqobatbardoshligining asosiy o m illa ri
O m il
K o ‘ rs a tk ic h la r ta vsifn o m a si
Narx
N a rx darajasining asosiy raqobatchilar narxiga nisbati; talab va 
t a k lif nisbatiga b o g ‘ liq holda narx differensiatsiyasi tiz im in in g
riv o jla n g a n lig i; iste’ m o lc liila r uchun chegirm alar tiz im in in g ja lb
e tu v c h a n lig i
Sifat
M a h s u lo tn in g texnik-ekspluatatsion tavsifnom alari (fu n k sio n a llik , 
is h o n c h lilik , foydalanish uchun q u la ylik va b.); n u fu z lilik , dizayn, 
to v a rn in g e k o lo g ik lig i
Servis
T o v a rn i yetkazib berish s ifa ti; savdo xiz m a ti darajasi; e htiyot 
q is m la r va xizm a t k o ‘ rsatish m arkazlarining m a vju d lig i
M ar­
keting
T nuhiti
M a rk e tin g -lo g is tik a n i tashlcil q ilish darajasi; reklam a ta d b irla ri sa- 
m a ra d o rlig i; tovar qadog'i dizayni; tovar brendingi; xaridorlarga 
k a fo la tli x izm a t ko 'rsa tisli darajasi; zam onaviy aloqa vositalari 
(In te rn e t, u ya li valoqa va b .) yordam ida xa rid q ilis h im k o n iy a ti
S o tu v d a n o ld in g i v a s o tu v d a n k e y in g i x iz m a t k o ‘r s a tis h n i 
y a z x sh ilash u c h u n in te r n e tn i q o T la sh . 
S e rv is x iz m a ti to v a r s iy o s a t- 
i n i n g a jr a lm a s b i r q ism i h iso b la n a d i. U x a rid o rg a b iro r-b ir to v a rn i 
s o t i b o lis h d a n o ld in v a k e y in k o ‘rs a tilu v c h i x iz m a tla rn i ifo d a la y d i. 
S e r v i s d a n m a q s a d - x a r id o r la rg a m a v ju d to v a rn i ta k lif q ilish v a u n - 
d a n en g k a tta f o y d a o lis h d a y o rd a m k o ‘rs a tis h d a n ib o rat.
X a r id o r la r g a s e r v is x iz m a ti k o ‘rs a tis h n in g a h a m iy a ti o ‘sib b o - 
r a y o tg a n lig in i q u y id a g i te n d e n s iy a la r b ila n iz o h la s h m u m k in : to b o ra
t o ‘y i n i b b o r a y o tg a n b o z o r la r d a r a q o b a tn in g o ‘sish i; se rv is m a rk a z la -
92

---

rin in g y a r a tilis h i; x a r id o r la r n in g s o tib o lin g a n to v a rd a n f o y d a la n is h
ja r a y o n i d a v u ju d g a k e lu v c h i m u a m m o la rn i h a l q ilis h im k o n iy a tig a
e g a b o T is h is ta g in in g o 's i s h i ; to v a r d a n fo y d a la n is h ja r a y o n i m u r a k -
k a b la s h u v i va h .k .
M a rk e tin g v o s i t a s i s ifa tid a s e r v is n in g a so s iy fu n k s iy a la ri x a r i- 
d o rla r n i j a l b q i l is h , to v a r s o tu v in i r iv o jla n tiris h v a q o i l a b - q u w a t -
la sh , x a r id o r la m i a x b o r o t b ila n t a ’m in la s h h iso b la n a d i. S e rv is x iz - 
m a tla ri tu fa y li f irm a m ijo z la r b ila n is h o n c h li a lo q a o ‘m a tis h u c h u n
im k o n iy a t y a r a ta d i h a m d a s a m a ra li tijo r a t a lo q a la rin i d a v o m e ttir is h
u c h u n z a m in h o z ir l a y d i.
S e rv is x iz m a tla r i to v a r x a r id q ilin is h id a n o ld in h a m , k e y in h a m
k o ‘rs a tilis h i m u m k in . T o v a r n i s o tib o lis h d a n o ld in k o 'r s a t il u v c h i
x iz m a tla r t a r k ib ig a to v a rn i ta n la s h d a y o rd a m la s h is h , u n d a n is h o n ­
c h li v a t o ‘g ‘r i f o y d a la n is h u c h u n a x b o r o t b e ris h , to v a r v a u n in g
e le m e n tla ri b o s h q a m a h s u lo t v a tiz im la r ig a m o s k e lis h in i te k s h ir ib
k o ‘ris h v a h o k a z o la r k ira d i.
T o v a r x a r id q i lin g a n d a n s o ‘n g u n i is h la b c h iq a rg a n y o k i s o tg a n
firm a s o tu v d a n k e y in g i x i z m a t l a r - y e t k a z i b b e ris h , o ‘m a tis h , n a z o r a t 
q ilish , te x n ik y o r d a m k o ‘rs a tis h v a h o k a z o la m i a m a lg a o s h ira d i.
I n te m e td a n q u y id a g i to if a la r d a f o y d a la n g a n h o ld a s e rv is ta q d im
e tis h v a i s t e ’m o l c h ila r n i q o ‘lla b -q u v v a tla s h n i k e n g a y tiris h m u m k in :
-
q o ‘s h im c h a o m m a v iy a x b o r o t - firm a la r I n te r n e td a i s t e ’m o l- 
c h ila r u c h u n k a t t a h a jm d a g i a x b o r o t jo y la s h tir is h im k o n iy a tig a e g a . 
B u a y n iq s a , k o m p y u t e r te x n ik a s i k a b i y u q o ri te x n o lo g iy a li m a h s u - 
lo tla rd a k atta a h a m iy a t k a s b e ta d i. M a ’lu m o tla r tu rli x a r a k te r g a e g a
b o ‘lish i — iste ’m o l c h i la r u c h u n x a r id t o ‘g ’ris id a q a ro r q a b u l q ilis h d a
ta la b q ilin is h i, f irm a v a u n in g is te ’m o lc h ila r b ila n o ‘z a ro a lo q a u s u l- 
lari h a q id a m a 'l u m o t n o m a b e ris h i, m a h s u lo tn i e k s p lu a ta ts iy a q ilis h
ja r a y o n id a k a t t a a h a m iy a t k a s b e tis h i (m a s a la n , u n d a n f o y d a la n is h
b o 'y i c h a y o ‘r i q n o m a b o ‘lg a n h o ld a ) m u m k in . S e rv e rn in g d iz a y n i 
k o ‘n g ild a g id e k b o ‘lib , q id iru v fu n k s iy a la r i m a v ju d b o ‘lg a n h o ld a
is te ’m o lc h ila r o ‘z la r i u c h u n z a r u r m a ’lu m o tn i te z v a o s o n q id irib
to p is h i m u m k in ;
93

---

- « te z - te z b e r ilu v c h i s a v o lla r» (F re q u e n tly A sk e d Q u e stio n s -
F A Q ) - b u tu r d a g i a x b o ro t ta q d im e tis h n a fa q a t m a v ju d , b a lk i d o - 
im iy m ijo z la r u c h u n h a m m u h im boM ib, u la rn i a y n a n s h u firm a
m a h s u lo tla rin i x a r id q ilis h g a u n d a s h u c h u n x iz m a t q ilad i. B u n d a y
q o T l a b - q u w a t l a s h k o m p y u te r m a h s u lo tla rig a g in a ta a llu q li b o i m a y ,
z a ru ra t s e z g a n h a r q a n d a y m a h s u lo tg a n is b a ta n ham q o 'lla n is h i 
m u m k in ;
- q o ‘s h i m c h a q a y tu v c h a n a lo q a m e x a n iz m i - In te m e td a n
is te ’m o lc h ila r b i la n sa m a ra li q a y tu v c h a n a lo q a n i tash k il q ilis h u c h u n
f o y d a la n is h m u m k in b o ‘lib, b u u la rn in g fir m a la r b ila n in te ra k tiv a lo ­
q a im k o n iy a tla r in i k e n g a y tira d i. S o tu v c h ila rn in g x a rid o rla r s o ‘ro v i- 
g a m o s k e lu v c h i q o ‘lla b - q u w a tla s h i m u h im a h a m iy a t k a s b eta d i. 
Q a y tu v c h a n a lo q a n i ta s h k il q ilis h v o s ita la ri s ifa tid a c le k tro n p o c h ta , 
k o n fe r e n s iy a la r v a k o m p a n iy a sa y tid a g i t o ‘ld iris h lo zim boM gan fo r- 
m a la r x iz m a t q ilis h i m u m k in .
6.4. I n t e r n e t v o s it a la r id a n y a n g i t o v a r la r
ish la b c h iq a r is h d a fo y d a la n is h
Y a n g i t o v a r l a r ish lab c h iq a ris h to v a r siy o s a tin in g m u h im y o ‘n a - 
lis h la rid a n b iri h is o b la n a d i. S h u b ila n bir p a y td a , bu en g m u ra k k a b
is h b ila r m o n lik ja r a y o n l a r i d a n b iri b o ‘lib, q u y id a g i b ir q a to r x u s u s i- 
y a tla r g a e g a :
- v a q t o ‘tis h i b ila n ja r a y o n n in g borish. s h a ro itla ri o ‘z g a rish i;
- e le k tr o n b iz n e s tu fa y li b u o ‘z g a ris h la r te z lig in in g d o im iy o ‘sib
b o ris h i;
- h a r b ir m a h s u lo t tu rid a o ‘z ig a xos x u s u s iy a t v a ta la b la r n in g
m a v j u d l ig i ;
- m a h s u lo tn i is h la b c h iq a rish g a t o ‘g ‘ri y o n d a s h ilg a n ta q d ird a
h a m u n in g i s t e ’m o lc h ila r o ra s id a m u v a ffa q iy a tg a e rish ish i u c h u n
k a f o la tla r n in g y o ‘qlig i.
94

---

Y a n g i m a h s u lo tn i ish la b c h iq a ris h b u g u n g i k u n d a y a n g ic h a sh a - 
r o itla rg a d o im iy m o s la s h ib b o ris h n i ta la b q ilu v c h i te z o 'z g a r u v c h a n
s h a r o itla r d a r o ‘y b e rm o q d a . B u ja r a y o n n in g s a m a r a d o rlig in i o sh i- 
ris h d a In te r n e t k a tta fo y d a k e ltiris h i, m a h s u lo tn i is h la b c h iq is h ja -
ra y o n in i se z ila rli q is q a rtiris h i v a u n i k o rx o n a m iq y o s id a z a m o n a v iy
a x b o r o t te x n o lo g iy a la rid a n fo y d a la n is h g lo b a l j a r a y o n ig a a y la n tiri- 
sh i m u m k in .
Y a n g i m a h s u lo tn i ish la b c h iq a r is h ja r a y o n in in g a s o s iy b o s q ic h la ri 
v a b u n d a In te m e td a n f o y d a la n is h m u m k in b o ‘lg a n y o 'n a lis h la r n i 
k o ‘rib c h iq a m iz .
Y a n g i m a h s u lo tn i is h la b c h iq a r is h b o s q ic h la ri. 
M a h s u lo tn i 
is h la b c h iq a r is h d a n o ld in k e lu v c h i m u h im b o s q ic h d a k o rx o n a n in g
b o z o rd a g i x u lq -a tv o r s tra te g iy a s in i is h la b c h iq is h r o ‘y b e ra d i. B u
ja r a y o n b o z o rn i s in c h ik la b s e g m e n tla s h , m a q s a d li is te ’m o lc h ila r g u - 
ru h la r in i a n iq la s h , u la rn in g e h tiy o jla rin i a n iq la s h tiris h v a m a h s u lo t­
n i jo y la s h tir is h k o n s e p s iy a s in i is h la b c h iq is h n i q a m ra b o la d i.
S h u b o s q ic h n in g o ‘z id a y o q i s te ’m o lc h ila r e h tiy o jla rin i a n iq la s h - 
d a In te r n e t ju d a k a tta f o y d a k e ltiris h i m u m k in . O d a td a , is te ’m o l­
c h ila r m a h s u lo td a n q a n d a y fo y d a la n a y o tg a n lig i, u n in g q a y s i x u s u - 
s iy a tla ri y o k i fu n k s iy a la r in i y a x s h ila s h n i is ta s h la ri h a q id a a x b o ro t 
o lis h u c h u n k o m p a n iy a la r fo k u s g u ru h la r id a n fo y d a la n a d i. I s t e ’m o l- 
c h ila r n in g is ta k -x o h is h la ri v a s h ik o y a tla rin i a n iq la s h u c h u n u la r o ‘z 
s o tu v c h ila ri v a d ile rla r ta rm o q la r i b ila n m a s la h a tla s h is h i m u m k in . 
E le k tro n a lo q a v o s ita la rin i q o ‘lla s h b u ja r a y o n la r n i a n c h a te z la s h tir- 
is h v a u la rn i o ‘tk a z is h ta n n a rx in i p a s a y tiris h g a im k o n b e ra d i.
M a z k u r b o s q ic h y a k u n la n g a n d a n s o ‘n g firm a b e v o s ita y a n g i 
m a h s u lo tn i ish la b c h iq a r is h g a o ‘tis h g a ta y y o r b o i a d i . B u ja r a y o n , 
s h u n in g d e k , in n o v a ts iy a ja r a y o n i h a m d e b n o m la n ib , o lti b o s q ic h n i 
q a m ra b o la d i:
- y a n g i to v a rla r h a q id a g ‘o y a la r iz la s h ;
- g ‘o y a la m i ta n la b o lish ;
- y a n g i to v a r g ‘o y a s in i tijo r a tla s h tir is h n i iq tis o d iy ta h lil q ilish ;
95

---

- to v a m i ish la b c h iq a rish ;
- t o v a r n i b o z o r s h a ro itla rid a sin a b k o ‘rish ;
- to v a rn i b o z o rg a c h iq a rish v a jo riy q ilish .
H a r q a n d a y g ‘o y a k o 'r s a tilg a n b o s q ic h la m in g h a r b irid a n o ‘ta 
o la d i d e b a y tis h q iy in , a lb a tta . T a d q iq o tla rn in g k o 'r s a tis h ic h a , b u
y o ‘ln in g o x irig a c h a k a m d a n k a m g ‘o y a la rg in a y e tib b o ra d i. Y a n g i 
m a h su lo tn i is h la b c h iq ish h a q id a g i a d a b iy o tla r ta h lili sh u n i k o 'r s a -
ta d ik i, tijo ra t m u v a ffa q iy a tig a d a stla b ta k l if q ilin g a n g ‘o y a la rn in g
1 fo iz d a n h a m k a m i e rish a d i, b iro q b u y o i n i n g o x irig a c h a y e tib b o r- 
g a n la r o ra s id a tijo ra t n u q ta y i n a z a rid a n 60 fo iz i m u v a ffa q iy a tli h i- 
s o b la n a d i. T a b iiy k i, k o 'p la b g ‘o y a la r b irin c h i b o s q ic h d a y o q p u c h g a
c h iq a d i, b u n i n is b a ta n k a m x a ra ja tla r b ila n a m a lg a o s h irish m u m k in , 
b iro q b u h o la tla rd a lo y ih a c h ila r n o a n iq lik d a ra ja s in in g y u q o rilig i 
sa b a b li a s o s la n g a n q a ro r q ab u l q ilis h d a q iy in c h ilik k a u c h ra y d ila r. 
F a q a t k a m s o n li g ‘o y a la rg in a b a rc h a b o sq ic h la rd a n m u v a ffa q q iy a tli 
o ‘ta d i.
In te rn e t v a b o s h q a a x b o ro t te x n o lo g iy a la ri q u y id a g i y o ‘n a lis h la r- 
d a in n o v a ts iy a ja ra y o n ig a k a tta h is s a q o ;s h a o lad i:
- en g is tiq b o lli v a ria n tla rn i ta n la b o lis h v a a n iq la n g a n x a to la rn i 
b a r ta r a f q ilis h - m a h s u lo tn i ta y y o rla sh d a b u m a h s u lo t b o z o rd a t a k l i f
e tis h b o s q ic h ig a y a q in la s h g a n sari u n in g x a ra ja tla ri te z o 's a d i. S h u - 
n in g u c h u n y a n g i to v a r is h la b c h iq a ru v c h ila r o ld id a tu rg a n m u h im
m a q s a d bu to v a rla m in g e n g is tiq b o llila rin i ta n la s h h a m d a u n i is h la b
c h iq a rish v a b o z o r g a c h iq a rish u c h u n ju d a k a tta m a b la g 1 sa rfla n g u n - 
c h a a n iq la n g a n x a to la rn i b a r ta r a f etish h is o b la n a d i;
- k o m p a n iy a n in g b a rc h a b o ‘lin m a la ri o ‘rta s id a s a m a ra li a lo q a
o ‘m a tis h - h a r q a n d a y k o m p a n iy a y a n g i m a h s u lo tn i ish la b c h iq a - 
r is h d a b u ja ra y o n n i u n iv e rs a lro q q ilish v a ta s h k ilo td a ich k i a x b o ro t 
a lm a s h in is h n i te z la s h tiris h u c h u n In te rn e t im k o n iy a tla rid a n fo y d a - 
la n is h i m u m k in . In te rn e tn in g im k o n iy a tla ri Y er s h a rin in g tu rli 
n u q ta la r id a b o ‘lg a n h o ld a a x b o ro t a lm a s h in is h i m u m k in b o ‘lg a n
is h c h i g u ru h la rin i sh a k lla n tiris h g a im k o n b e ra d i. B u esa b o z o r h o -
96

---

la ti, m ijo z la r, m a h s u lo tla rn in g o ‘z ig a x o s x is la tla ri h a q id a a x b o r o t 
a lm a s h in is h n i ta s h k il q ilis h g a y o rd a m b e ra d i.
K e ltirilg a n im k o n iy a tla rd a n fo y d a la n is h n in g a so s iy n a tija s i y a n g i 
m a h s u lo tn i ish la b c h iq a r is h ja r a y o n in in g te z la s h u v i b o ‘lis h i lo z im . 
B u n g a e r is h is h n in g m u h im lig i y a n g i m a h s u lo tn i b o z o r g a c h iq a r is h
v a q ti b ila n u n in g fo y d a lilig i o ‘rta s id a g i b o g ‘liq lik b ila n iz o h la n a d i. 
T a d q iq o t n a tija la ri 6 .3 -ra s m d a a k s e ttirilg a n b o ‘lib , u n d a e le k tr o n ik a
m a h s u lo tla ri b o z o rid a g i y a n g i m a h s u lo t k e ltiru v c h i fo y d a h a j m in in g
o ‘z to v a rin i t a k l i f q ilis h m u d d a tin in g ra q o b a tc h ila rg a n is b a ta n e rta l- 
ig ig a b o g ‘liq lig i k o ‘rs a tilg a n .
B o z o rd a y a n g i m a h s u lo tn i r a q o b a tc h ila rg a n is b a ta n o lti o y o l- 
d in ro q ta q d im e tish i m u m k in b o ‘lg a n k o m p a n iy a b u v a q t u s tu n lig in i 
o ‘rta c h a f o y d a m iq d o rid a n u c h b a r a v a r k a tta b o ‘lg a n d o im iy fo y d a - 
g a a y la n tiris h im k o n ig a e g a b o ‘la d i.