Инновация: фан, таълим, технология

Tajriba kuzatish uchun kerakli asbob va jihozlar: 
1. Waltengofen mayatnigi (560 34) – 1ta 
2. Oʻtkir uchli tutgich (342 07) – 1ta 
3. U- simon oʻzak (562 11) – 1ta 
4. 250 oʻramli gʻaltak (562 13) – 2ta 
5. Bir juft magnit qutblari (560 31) – 1ta 
6. DC energiya mandai 0-16 V / 0-5 A (521 545) – 1ta 
7. Shtativ, V-shakldagi, 20 cm (300 02) – 1ta 
8. Shtativ tayoqchasi, 47 cm (300 42) – 1ta 
9. Shtativ tayoqchasi, toʻgʻri burchakli (300 51) – 1ta 
10. Leyboldkoʻp tutgichi (301 01) – 1ta 

---

13 
11. Ulash simlari 
Tajriba qurilmasi:
Elektromagnit: Elektromagnitni U shaklidagi oʻzak, 250 oʻramli 2 ta induktiv gʻaltak 
va ikki boʻlak qutblardan tuzing. Induktiv gʻaltaklarni DC toʻk manbaiga ketma-ket ravishda 
ulanadi. 
Voltengofen mayatnigi: 
- Dastlab alyuminiy plastinkaning teshikli tomonini mayatnik oʻqiga mahkamlanadi. 
- Oʻtkir uchli tutqichga ega boʻlgan shtativni tuzing va Voltengofen mayatnigini unga 
osib qoʻyiladi. 
- Alyuminiy plastinkaning teshikka ega boʻlmagant omonini shunday oʻmatingki, u 
toʻxtab turganda magnit qutblarining teng oʻrtasida joylashsin va harakatlanganda qutblar 
oʻrtasida erkin tebrana olsin. 
- Qutblar orasidagi masofani mumkin qadar kichik qilib oʻrnating ammo ular mayatnik 
tebranma harakatiga halaqit bermasin. Qutb boʻlaklarini oʻzakka mahkamlanadi. 
3-rasm. Voltengofenmayatniklitajribaqurilmasi 
 
Tajriba oʻtkazish tartibi: 
- Elektromagnit orqali oʻtayotgan toʻk kuchini qadam-baqadam orttirib boriladi. (5A 
dan kata toʻk kuchi faqat qisqa vaqt davomida oʻtkazilishi mumkin). 
- Mayatnik tinch turgan paytdan unga turtki beriladi va tebranishlarini kuzatiladi. 
- Alyuminiy plasinkaning teshiklarga ega boʻlmagan tomonini mayatnik oʻqiga 
oʻrnating va tajribalarni taqqoslanadi. 
Ohirgi paytlarda fan va texnikada bo’layotgan o’zgarishlarga mos ravishda fizikaviy 
tajribalar va namoyish texnikalari ham keskin o’zgarmoqda. 
Voltengofen mayatnigi ham aylanma toʻklarning hosil boʻlishini va kamayishini ajoyib 
tarzda namoyish etishda yordam beradigan, mukkammal ishlangan namoyish texnikalardan 
biridir.Tajriba davomida teshiklar hosil qilingan metal plastinkada aylanma toʻklar qiymati 
kamayishini kuzatish mumkin Voltengofen mayatnigining tebranma harakati shu magnit 
qoʻshilganda kuchsiz oʻzgaradi, chunki toʻklar bir teshik atrofida boshqasiga aylanib oʻtishga 
majbur boʻladi. Ammo tebranib turgan mayatnik yetarlicha kuchli magnit maydon qoʻshilganda 
maydonga kirayotganda toʻxtaydi[3].
Demak, tebranib turgan mayatnikning yetarlicha kuchli magnit maydonga 
kirayotganda toʻxtashi mayatnik metal plastinkasida aylanma tokning hosil bolganini, mayatnik 
tebranishlarining soʻnishini aylanma toʻk teshikli plastinkada kamayishini isbotlaydi. Huddi 
shunday zamonaviy innovatsion namoyish texnikalari va innovatsion metodlar yordamida 
o'rgatilgan bilimlar kun kelib mamlakatimiz ravnaqi uchun ulkan xisasini qo'shadi. 
ADABIYOT 
1. Мусаев Э.А. Электроника, радиоэлектронике васхемотекакурсларидан лаборатория 
машғлотлариучун методик қўлланма. Андижон.2011. 

---

14 
2. Savelev I.V. Umumiyfizikakursi. II qism. Oliytexnikao’quvyurtlariuchunqo’llanma. 
O’qituvchi, Toshkent-1976. 
3. Матвеев А.Н. Электричество и магнетизм. Высшая школа. М.-1983 
4. Назаров Ў.Қ. Умумий физика курси“Электр ва электромагнетизм” Тошкент, 
“Ўзбекистон” 2002 йил, 320 б. 
5. Ахмаджонов О.И. Физика курси, “Электр вамагнитизм”, Тошкент, “Ўқитувчи”, 
1988 йил,