Informatika, avtomatlashtirish va boshqaruv

2.4-rasm.
Qisman eriydigan aralashmalarning fazaviy diagrammalari. 
Agar, aralashma komponentlari bir - birida erimasa, istalgan komponent 
parsial bosimi, uning o’sha temperaturada to’yingan bug’ bosimiga teng. 
Aralashmaning qaynash temperaturasi tar suyuq aralashmaning tarkibiga 
bog’liq emas (2.4-rasm avd chiziq).
 
Aralashmaning qaynash temperaturasi har doim toza komponentlar qaynash 
temperaturalaridan past bo’ladi. 
Tabiatda bir - birida absolyut erimaydigan moddalar kamdan-kam uchraydi. 
Agar, qisman eriydigan suyuqlik aralashmalarida qaynash temperaturasi 
AC
yoki 
DC
chizig’i 
bo’ylab 
eritmaning 
asosiy 
komponentining 
qaynash 
temperaturasigacha o’zgaradi.

---

23 
Bug’ning kondensatsiyalanish temperaturasi
cb
va
eb
chiziqlari bo’ylab 
o’zgaradi. Diagrammadagi b nuqtada y0 = Ra/R = const tarkibli bug’ 
kondensatsiyalanadi. 
2.3. Rektifikatsion kolonnalarni loyihalash 
Rektifikatsiya jarayonini soddalashtirilgan usullarga ko’ra loyihalash 
kolonna parametrlari tenglamalarini soddalashtirilgan usullarda hisoblashga 
asoslanadi. 
Ushbu usulga ko’ra rektifikatsiya muommosini taxlil qilish kolonnaning 
ishlash chegaralari va parametrlarini oldindan aniqlash uchun xizmat qiladi. Ushbu 
usullarga misol qilib Fenske-Underwood Gilliland usuli va MeCabe-Thieli grafik 
diagrammalarini keltirish mumkin. Ushbu usul orqali rektifikatsiya tizimlarini 
hisoblay olamiz. 
Minimal flegmalar soni
=
(2.9) 
Bu yerda 
-distilyatdagi i-komponentning suyuq fazadagi molyar ulushi, 
– i-komponentning kolonnaga kirishdagi muvozonat holatdagi bug’ fazadagi 
molyar ulushi,
- i-komponentning kolonnaga kirishdagi muvozonat holatdagi 
suyuq fazadagi molyar ulushi. 
Haqiqiy flegma sonini tanlash o’ta murakkab masaladir, chunki uning 
miqdoriga qarab rektifikatsion kolonna o’lchamlari va issiqlik eltkichlar sarfi 
o’zgaradi. Kolonnalarni ishlatish uchun zarur sarflar va kapital xarajatlar hamda 
energetik sarflar flegma soniga bog’liq. 

---

24 
2.5-rasm. Rektifikatsion jarayoniga bo’lgan sarflarning flegma soniga 
bog’liqligi. 
Ko’rinib turibdiki, flegma soni ortishi bilan ekspluatatsion sarflar 
proporsional ravishda ortadi. Kapital sarflarning flegma soniga bog’liqligi kolonna 
diametri va balandligiga teskari proporsionalligi bilan ifodalanadi. Flegma soning 
ma’lum bir qiymatiga kapital sarflarining minimal kattaligi to’g’ri keladi. 
Umimiy sarflar va flegma soni orasidagi bog’liqlik ham minimum nuqtasi 
bilan xarakterlanadi. Bu nuqtaga mos 
R
haqiqiy flegma sonining optimal qiymatiga 
teng bo’ladi. Haqiqiy flegma sonini quyidagi formulada hisoblash mumkin: 
=
(2.10) 
Bu yerda 
-flegma ortiqchaligini ifodalovchi koeffitsiyent. Ko’pchilik 
hollarda ushbu koeffitsiyent quyidagi oraliqda bo’ladi- =1,04....1,5. 
Rektifikatsion kolonna ishchi balandligiva tarelkalar sononi hisoblash. 
Odatda ushbu paramatrlarni aniqlash konsentratsiyalar o’zgarishining 
nazariy yoki haqiqiy pog’onalari soniga qarab olib boriladi. Bunda nazariy 
pog’onada bug’ va oqib tushayotgan suyuqlik muvozanat holatida bo’ladi.