Industrial iqtisodiyot

Resurslar 
Resurslarning taqsimoti 

---

Rejalashtirish davri boshiga qoldiq. 
Ishlab chiqarish hajmi 
Import 
Davlat rezervlaridan kelib tushushi 
Boshqa kelib tushishlar 
Ishlab chiqarish iste’moli 
Kapital qurilish ehtiyojlari 
Bozor fondlari 
Eksport 
Davlat resurslarini to’ldirish 
Rejalashtirilayotgan 
davr 
oxiriga 
mahsulot 
qoldig’i 
JAMI 
JAMI 
1-chizma. Moddiy balansning taxminiy sxemasi 
Balanslarning yana bir eng muhim turi – bu mehnat balanslaridir. Bunday 
balanslarda mavjud mehnat resurslari va ulardan foydalanish yo’nalishlari aks 
ettiriladi. Mehnat balanslariga mehnat resurslarining yig’ma balansi, tarmoqlar va 
hududlar bo’yicha ishchi kuchi balansi va h.k.lar kiritiladi. 
Korxona (firma)larda ishlab chiqarish quvvati balansi to’zilib, unda 
korxonaning ishlab chiqarish imkoniyati, uning tarkibidagi nomutanosibliklar 
mavjudligi, ishlab chiqarish quvvatini kengaytirish uchun zarur bo’lgan kapital 
qo’yilmalar aniqlanadi. 
Rejani texnik-iqtisodiy jihatdan asoslashning eng muhim asoslaridan biri bu 
normativ usuldir. Rejalashtirish jarayonida iqtisodiy normativlarning roli beqiyos. 
Ular yordamida rejalashtirilayotgan davr sharoitlarini (mahsulot berish topshiriqlari, 
narh foydadan byudjetga ajratma, ish haqi fondlarini tashkil etish normativlarini) 
oldindan bilgan holda korxonalar jamoalari ishlab chiqarishni o’stirishning 
yuksakroq sur’atlarini, uning samaradorligini ancha oshirishni ta’minlaydigan 
rejalarni ijodiy tarzda, barcha imkoniyatlarni oshkora qilishdan cho’chimasdan to’za 
oladilar.
R
Xo’jalik amaliyotida normalashtirish bu maxsulot ishlab chiqarish va 
sotish jarayonlarining normal kechishi uchun zarur bo’lgan ishlab chikarish va 
boshka resurslar zaxiralari va sarflanishining eng yuqori va eng quyi normalarini 
ishlab chiqish va belgilash usulidir. Normalashtirish elementlari sifatida norma va 
normativlarni kursatib utish mumkin. 
Norma bu - belgilangan sifatli (masalan, standartli bir buxanka non chikarish 
uchun sarflanuvchi un normasi, belgilangan hajmli metall konstruktsiyasini 
kavsharlash uchun sarflanuvchi elektrodlar soni va xokazolar) mahsulot (ish, 
xizmat) birligini tayyorlash uchun xom-ashyo, material, yokilgi, energiya va 
xokazolarning absolyut sarflash mumkin bo’lgan maksimal kattaligidir. 
Normativ bu nisbiy ko’rsatkich bo’lib, absolyut kattalikni emas, balki ishlab 
chikarish resurslaridan foydalanishning belgilangan o’lchamini, maxsulot 
tavsifnomasi yoki tashkiliy-iqtisodiy xatti-xarakatlarni aks ettiradi. 
Normativlar odatda foiz yoki koeffitsientlarda belgilanadi va aks ettiriladi 
(masalan, asbob-uskunalarni yuklash koeffitsienti, avtomobilь shinasi bosib o’tgan 
yo’l koeffitsienti, sutning yog’lilik foizi va xokazo). Normativlar shuningdeq zarur 

---

xom- ashyo va materiallar, aylanma vositalar xajmi, talab qilinuvchi xodimlar sonini 
aniqlashda ham qo’llanadi. 
e
Iqtisodiy normativlar resurslardan foydalanish samaradorligini eng past 
mumkin bo’lgan miqdorini ifodalaydi. Masalan, rejalashtirish va prognozlashda 
kapital mablag’lardan foydalanishning normativ koeffitsienti (En) ko’rsatkichidan 
keng foydalaniladi. Ijtimoiy normativlar jamiyat va uning a’zolari ehtiyojlari 
muayyan davrga qondirilishining mumkin bo’lgan darajasini, insonning tevarak-
atrofdagi muhit bilan o’zaro aloqasi xarakterini belgilaydi. Ayrim mahsulot 
turlarining bir kishi tomonidan iste’mol qilinishi normasi ijtimoiy normativlar 
namunasidir
Texnologik normativlar chiqarilayotgan mahsulot birligiga resurslarining 
solishtirma sarfi miqdorini ifodalaydi. Masalan, 1kvt soat elektro energiya ishlab 
chiqarishga sarflanayotgan yonilg’i normasi, xom paxtadan paxta tolasini chiqarish 
normasi. 
Rejalashtirishda ham, bashorat qilishda ham iqtisodiy jarayon va vaziyatlarning 
o’zaro aloqalari korrelyatsiya usulida o’rganiladi. Korrelyatsiya tahlilining asosiy 
vazifalari bu natijaviy belgilarning omillar belgilariga tahliliy bog’liqlik shaklini 
aniqlash va aks ettirish hamda korrelyatsion aloqani o’lchash hisoblanadi. Aloqa 
qanchalik kuchli bo’lsa, bashoratning asoslanganligi va uning aniqligi shunchalik 
yuqori bo’ladi.