Rejalashtirishning
ahamiyati
shundan
iboratki,
u
iqtisodiyotni
rivojlantirishning printsipial masalalariga oid davlat va hukumat ko’rsatmalarini,
iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyot rejalari yordamida aniq topshiriqlarga va amaliy
ishlarga aylantiradi. O’zoq
muddatli, ya’ni uch yilliq besh yillik va o’n yillik
rejalarda davlatning iqtisodiy strategiyasi jamlangan holda ifodalanadi. Yillik
rejada, odatda, xo’jalik vazifalarini hal etishning eng samarali taktikasi nazarda
tutiladi.
Rejalashtirish faoliyatlarda, ya’ni amalda muayyan uyg’unlik va muvofiqlikni
ta’minlaydi, ishlab chiqarish taraqqiyotining ustuvor yo’nalishlarini aniqlaydi,
raqobat, bellashuv sharoitida umuman iqtisodning, xususan sanoatning omon (sog’)
qolishiga imkoniyat, qulaylik yaratadi. Aynan rejalashtirish tufayli tarmoq idoralari
mahsulotning u yoki bu turini ishlab chiqarish, o’z vaqtida resurslar bilan ta’minlash
vazifasini hal etadilar. Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni sotish kanallari va
usullarini aniqlaydilar. Bundan tashqari, rejalashtirish ishlab chiqarish rezervlaridan,
raqobatning
afzalliklaridan, iqtisodiyotdagi yangi tendentsiyalar ya’ni mayl va
g’oyalarni ko’zatish imkoniyatini yaratib beradi, faoliyatning nozik va zaif
tomonlari ta’sirini susaytirish, bo’lishi mumkin xatolarning oldini olish va xavf-
xatarni kamaytirish imkonini beradi.
Rejalashtirish ob’ektiv iqtisodiy qonunlardan ongli
ravishda foydalanishni
taqozo etadi. Rejali xo’jalik yuritish imkoniyati va zaruriyatining o’zi har bir
jamiyatda iqtisodiyot rejali va mutanosib rivojlantirish qonunining amal qilishini
taqozo etadi. Lekin bozor iqtisodiyoti sharoitida nafaqat rejali rivojlanish qonuni,
balki bir qator boshqa qonunlar, jumladan, qiymat qonuni, talab va taklif qonuni,
vaqtni tejash, mehnatga qarab taqsimlash qonunlari harakatda bo’ladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida
umumdavlat strategiyasining, jumladan,
umumdavlat rejasining “falsafasi“ masalasi alohida ahamiyat kasb etadi. Bu
“falsafa“ O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining muhim
sohalari va maqsadlarini, struktura va investitsiya siyosati, fan-texnika
taraqqiyotining yo’nalishlarini, ilmiy, ma’naviy va ma’rifiy salohiyatini ko’tarish,
mamlakat mudofaa qobiliyatini saqlab turish vazifalarini belgilab beradi.
Bozor iqtisodiyotining barcha imkoniyatlari
erkin reja asosida amalga
oshiriladi. Demaq rejalashtirish qanchalik erkin va mukammal bo’lsa,
mustaqillikning afzalliklari, istiqlolning samarasi shunchalik to’liqroq ko’zga
tashlanadi, shundagina jamiyat o’z ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarini muvaffaqiyatli hal
etadi. Ana shundagina rejalashtirish iqtisodiyotning barcha sohalarini, jumladan,
sanoatni tashkiliy ravishda va tartibli rivojlanishiga imkon yaratadi.
Rejalashtirish mutlaqo ilmiy asosda to’ziladi va u jamiyat taraqqiyotini,
jumladan, sanoat taraqqiyotining amaliyotini doimo umumlashtirib borishni, fan va
texnikaning barcha yutuqlaridan foydalanishni talab qiladi. Sanoatga rejali rahbarlik
qilish voqealarni oldindan ko’rish demakdir. Voqealarni,
hodisalarni, bo’lajak
faoliyatni oldindan ko’rish jamiyat iqtisodiy qonunlarini bilib olishga asoslanadi va
jamiyat moddiy va ma’naviy hayoti rivojining etilgan talablariga suyanadi.
Iqtisodiy qonunlarning mohiyati, mazmuni va boshqa tomonlarini bilib olish
iqtisodiy jarayonlar mohiyatini o’qib olishga, taraqqiyotning ilg’or tendentsiyalarini
hali ular kurtak holida bo’lganidayoq aniqlab olishga, iqtisodiy taraqqiyot jarayonini
ilmiy asosda oldindan ko’ra olishga, uni mustaqil, buyuk davlat qurish manfaatlari
uchun reja asosida yo’lga solishga yordam beradi.
G’arb mamlakatlaridagi ko’plab firmalar «Firma unga foyda keltirmaydigan
mutaxassislarni ushlab turmaydi» degan shiorga amal qiladi. Firmaga foyda keltirish
uchun bozor kon’yunkturasida to’g’ri yo’nalishni tanlash, bozordagi o’z o’rnini
to’g’ri va aniq belgilay olish, darxol olinadigan foydani emas, balki o’zoq
istiqboldagi rivojlanishni ko’ra bilish muhim ahamiyat kasb etadi. SHu va shu kabi
vazifalar zaminida bashorat qilish va uning yakunlovchi qismi bo’lgan rejalashtirish
yotadi. U korxona maqsadlarini shakllantirish, unga erishish vosita va usullarini
aniqlash jarayonidan iboratdir.
Rejalashtirish natijasi reja, hatti-harakatlarning
motivlashtirilgan modeli bo’lib, u iqtisodiy muhit va qo’yilgan maqsadlarni bashorat
qilish asosida yaratiladi.
Chet el tajribalarining hammasidan ham mamlakatimizda foydalanish lozim
bo’lmasada, biroq rejalashtirishning roli muhimligi alohida isbot talab qilmaydi.
Aynan rejalashtirish va bashorat qilish nimani, qancha, qachon va kim uchun ishlab
chiqarish kerak degan savollarga javob topadi. Xususan, ko’plab korxona yaratilishi
va faoliyati rejalashtirishdan boshlanadi. Rejalashtirish mavjud ishlab chiqarish
quvvatlari, raqobatli afzalliklardan maksimal foydalanish, turli xato va
kamchiliklarning oldini olish, iqtisodiyotdagi yangi tendentsiyalarni ko’zatish va
ulardan ishlab chiqarish
faoliyatida foydalanish, korxona faoliyatining kuchsiz
tomonlarini aniqlash va bartaraf qilish hamda asoslanmagan risklarning oldini
olishga imkon beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
