Ilmiy tadqiqot markazi

Foy
dalanilgan adabiyotlar ro’yxati
: 
1.
 
O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi
 
2.
 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 13 apreldagi “Kapital bozorini yanada 
rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF
-6207-son farmoni 
3.
 
O‘zbekiston Respublikasining 03.06.2015 yildagi “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi 
O‘zbekiston Respublikasi qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqidagi 
387-sonli Qonuni. 
4.
 
Soliq.uz 
АКТИВЛАР ВА КРЕДИТЛАРНИ САМАРАЛИ БОШҚАРИШ МЕЪЗОНЛАРИ
 
 
С.А. Абдуллаев, Н.А. Абдуллаева 
- 
Тошкет молия институти мустақил тадқиқодчи
 
Инвестицион фондлар
ғарб мамлакатларида кўп тарқалган молиялаштириш 
структураси ҳисобланади. Бундай фондлар одатда, пул жамғармаларини йиғувчи 
субъект бўлиб
,
маълум миқдорда фойда олиш мақсадида жамғармачилар, 
инвесторларнинг пул маблағлари, жамғармаларини йиғиш билан шуғулланишади. 
Мазкур Фондлар
ўз проспектида ўзининг инвестицион
мақсадларини, имтиёз
ва 
чекланмаларини ҳамда
бошқа кўпгина параметрларини белгилаб олади. Улар 
проспектида асосий эътибор қаратиладиган омиллар сифатида масалан, 
қайси 
регионларга устиворлик бериш
, 
қайси
соҳа ва қандай
активлар категориясига пул 
қўйилиши
,
қанча
муддатга инвестиция қилиниши каби ҳолатлар белгиланганлигини 
кўриш мумкин.
Бу фондларнинг туркумига
кирадиган, ҳозирда оммабоп бўлиб 

---

71 
келаётган фондлар бу
-
кредит фондлари ҳисобланади. Кейинги йилларда кредит 
фондларининг оммабоп бўлиб бораётганлигининг маълум сабаблари бўлиб булар 
қаторига, биринчидан,
Базель қўмитаси томонидан банкларга қўйилаётган катта 
талаблар (Базел аккордлари)ни 
ва
иккинчидан,
пул эгалари, инвесторларнинг қарз 
мажбуриятлари орқали кўпроқ даромад кўришга интилишларини келтиришимиз 
мумкин. Айнан мана шу сабаблар 
кредит фондларига катта пул оқими
кириб 
келаётганлигини, бу ўз навбатида уларни кредит ресурслари бозорининг фаол 
иштирокчисига айлантираётганлигини кўришимиз мумкин. 
Ушбу кредит фондлари ўз 
кредитларини кўпроқ улар учун жозибадор
бўлган
“риск
-
даромад”
нисбатига қараб
баҳолашади. Ушбу омиллар кўпгина ривожланган давлатларда кредит фондлари 
томонидан кредитлаш жараёнлари ўсиб боришига ва уларнинг кредитлар бозорида 
сезиларли мавқега эга бўлиб боришиги замин яратмоқда. 
Хорижий давлатларда кредит фондларининг портфелидаги кредитлар, “хусусий 
кредитлар”
деб юритилади ва хусусий кредитлар ҳисобидан молиялаштириш
эса, 
“альтернатив инвестициялар” сифатида ҳисобга олинади.
Юқорида айтганимиздек
, 
альтернатив инвестициялар анъанавий инвестицияларидан фарқли равишда 
облигациялар ва акциялар стратегияларидан ташқарига чиқадиган инвестиция 
имкониятларини ўз ичига олади. Ғарб давлатларида банклар томонидан 
инфратузилмани молиялаштириш альтернатив сармоя ҳисобланмайди. Бироқ, агар бу 
жараён кредит фонди,
хусусий капитал фонди ёки бевосита институционал 
инвесторлар орқали молиялаштирилса, у альтернатив инвестиция сифатида талқин 
қилинади.
Хусусий капитал инвесторининг фонд бозорида листинг қилинмаган 
компанияларга 
жалб 
этилиши, 
масалан
, 
“buy
-
out” 
(кредит 
портфелини 
диверсификациялаш, корхонани сотиб олиш) жараёнида альтернатив инвестициялар 
оламига таянилади. Чунки
, 
хусусий капитал фонди ҳам
кредит фонди каби ўз 
пулларини банк бўлмаган
ташкилотлардан йиғиб олади. Худди шундай, банк 
фаолиятининг йўналишларини ички тарафдан очиб берувчи, масалан акцияларнинг 
турлари, кредитларни худудларга йўналтирилиши, уларнинг фоизлари, муддатида 
қайтарилиши, гаровларнинг турлари, инвестиция портфелининг даромадлилиги, 
қандай турдаги корхоналарга йўналтирилганлиги, муомалага чиқарилган қимматли 
қоғозларни муддатлари, фоизлари, депозитларни қандай валютада жалб 
қилинганлиги
ва муддатлари, банк даромади ва харажатларининг таркиби, 1
-
даражали 
капиталнинг етарлилиги, левераж, активлар бўйича риск даражасини кўрсатувчи 
меъёрлар,
нақд пул тушумларини мижозлар турлари бўйича таркиби, муомалага 
чиқарилган пластик карта турлари (аҳолига, якка тартибдаги тадбиркорларга, 
хўжалик субъектларига), уларга кирим қилинаётган маблағлар, уларнинг қолдиғи 
каби ўнлаб кўрсаткичларни санаб ўтиш мумкин. Бу каби кўрсаткичлар юқорида 
таъкидланганидек, банк фаолиятининг ички хусусиятларини ёритиб беради ва 
улардан асосан тармоқ ичидаги ҳисоботларда фойдаланилади.
Мавжуд бўлган ААА дан С
- 
гача ташқи рейтинглар шкаласида Базель II” В
- 
дан 
кам бўлмаган рейтингларни эътиборга олади. Янада паст рейтингли юридик 
шахсларга (уларнинг қайси тармоққа алоқадор эканлигидан қатъий назар) юқори 
баҳолаш коэффициенти берилади (150% миқдорида). Базель
-
2 стандартида кредит 
рискини баҳолаш бўйича қуйидаги икки хил ёндашув таклиф қилинган:
1.Стандартлашган ёндашув ва 2. Ички рейтингларга асосланган ёндашув.
1-
жадвалда келтирилган 
маълумотлардан кўринадики, стандартлашган 
ёндашувга кўра кредит риски даражаси бевосита мижознинг суверен кредит 
рейтингига боғлиқ. Фақат кредит рейтингига эга бўлмаган мижозларга 100% 
даражасида кредит риски даражасини бериш таклиф қилинди.