Ilmiy maqola va tadqiqotlar

1.  Boshlov fe’li:  yoza-boshla,  yoza-boshlama,  yozmay- 
boshla,  ko‘ra-boshlamadim,  tusha-boshlading,  bora-bosh- 
la,  kela-boshlag‘an...
2.  Yaqinlash  fe’li:  oia-yozdilar,  kira-yozmadim,  kira- 
yozding,  yiqila-yozg‘ansan,  ko‘rmay-yozdingiz...
3.  Oshiqma  fe’li:  yoza-qol,  yozmay-qol,  ayta-qoldi, 
eshita-qolmas, bora-qolajaq, ura-qoldi, aylana-qolay, bera- 
qoldilar...
4.  Dovom  fe’li:  yoza-berdi,  gapura-berma,  o‘quy-be- 
rasan,  ayta-ber,  keta-bering,  ura-bergan,  socha-berdim, 
to‘kila berdilar,  ola-berma...
5.  Boidirish fe’li: bora-olarman, tura-olmaysan,  ko‘ra- 
olajakman,  olol-mayman,  keta-olarmiz,  kelolmaymiz,  be- 
rolmaysan,  qo‘yolmaysiz...
6.  Boimoq,  qilmoq,  etmak  kabi  feilar;  arabcha,  turkcha 
sufat  yo  otg‘a  qo‘shilib  bir  fei  boiadirlar.  Mumkun  bo‘ldi, 
yaxshi etding,  men uni kulgi qildim,  men seni do ‘st tutdim kabi.
162

---

Xatyozdim, shahar bordim, ori tutdim, ish qildi deganda 
bu so‘zlarimizdan hech biri qo‘shma fe’l bo‘lmaydir.  Nega- 
kim,  bunlardag‘i  ot  bilan  fe’l  orasida  «ni—ni»  yo  «ga—g‘a» 
qo‘shimchasi  keltirib  aytkanda  ma’nolari  buzilmaydir.  Xat 
yozdim  — xatni yozdim,  shahar bordim  — shaharga  bordim, 
o ‘g ‘ri tutdim  —orini tutdim,  ish qildim  — ishni qildim kabi. 
Yuqoridag‘i qo‘shma fe’llarda esa fe’l bilan ot orasida «ni— 
ni»,  «g‘a—ga»ni  keltirgach  ma’nolari  buziladir.
Mumkun  bo‘ldi  o‘mida  mumkunni  bldi,
Yaxshi etding  o‘mida  yaxshini etding,
Do ‘st tutdim  o‘mida  do ‘stni  tutdim  deb  bo‘lmaydir.
Bir fe’l yo bir ot ko‘makchi fe’lga qo‘shilib ham qo‘shma 
fe’l bo‘ladir.  Bu  turli  qo‘shma  fe’lni bilmak uchun boshqa 
ko‘makchi  fe’lni  bilishimiz  lozimdir.
Ko‘makchi fe’lning o‘zagi,  buyrug‘i  er ish oti  ermakdix. 
Biroq bunlaming ikisi ham ishlatilmaydir. Bu o‘zakdan yasa- 
g‘an  fe’llarning  ishlatilgan  ba’zilari  shunlardir:
1. Edi,  edim,  eding,  edilar,  edi,  edingiz.
2. Erir,  erirman,  erirsan,  erirlar,  erirmiz,  erirsiz.
3. Ekan  (dir-dir),  ekanman,  ekansan,  ekanlar,  ekanmiz, 
ekansiz■
4.  Emish-, emishman, emishsan, emishlar, emishmiz, emishsiz.
5. Esa,  esam,  esang,  esalar,  esak,  esangiz.
6.  Emas,  emasman,  emassan,  emaslar,  emasmiz,  emassiz 
(bunlar  aslida  erdi,  erkan,  ermish,  ersa  bo‘lib  so‘ngralarda 
«r» harfi tushib qolg‘an). Yuqorida olti raqam bilan ko‘rsatil- 
gan  ko‘makchi fe’llardan beshtasining bo‘lishsizini yasamoq 
uchun unda burun «emas» fe’lini keltirmak kerak:
1.  Emas edi,  emas edim...
2.  Emas  erir,  emas erirman...
3.  Emas  ekan,  emas  ekanman...
4.  Emas emish,  emas  emishman...
5.  Emas  esa,  emas  esam...