Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

asosiy bazal qavat 
(stratum basale endometri) deb nomlanadi. Bu qism 
menstrual o’zga- rishlardan holi bo’lib, menstruatciya, tug’ish va abortlardan keyin re-
generatciya uchun xizmat qiladi. Bezlarning tanasi joylashadigan va ancha yuza qatlamlarini 

---

405 
shilliq pardaning davriy o’zgarishlarida ish-tirok etuvchi 
funktcional qavat 
(stratum functional 
endometrii) deb 
yuritiladi. 
Miometriy yoki mushak parda 
(uzunligi 50 mkm) homilador- 
lik davrida kattalashib, ba’zan 500 mkm gacha etuvchi silliq mu- 
shak hujayralaridan iborat. 
Miometriyda uchta qavat farqlanadi. Eng ichki bo’ylama yo’nal- 
gan mushak tolalari qavati, shilliq osti qavati (stratum submu- 
cosum) deb nomlanadi. Urta qavatda mushak tolalari aylana yo’-nalgan bo’lib, kuchli 
rivojlangan va tomirlarga boydir (strat- 
nm vasculosum). Tashqi mushak qavat ko’pincha bo’ylama yotuvchi sil-liq mushak 
to’plamlaridan hosil bo’lib, u tomir usti qavati (sfratum supravasculosu) dan iborat. Mushak 
qatlamlari ora-sida elastik tolalarga boy bo’dgan siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi 
to’qima joylashadi. 
Perimetriy yoki seroz parda 
bachadonning ko’p qismini ust to-monidan o’raydi. Bachadonning 
oldi va yon taraflarida seroz par-da bo’lmaydi. Perimetriy siyrak tolali shakllanmagan birikti-
ruvchi to’qimadan tuzilgan bo’lib, tashqaridan mezoteliy bilan qoplangan. Bachadonning bo’yin 
qismida, ayniqsa, uning oldi va yon taraflarida 
parametriy 
deb nom olgan yog’ kletchatkasining 
katta to’plamlari joylashadi. 
Bachadon bo’yin qismining tashqi yuzasi ko’p qavatli yassi epi-teliy bilan qoplangan. Bachadon 
bo’ynining kanalini shilliq ishlovchi tcilindrik epiteliy tashkil etadi. Ularning oralarida ayrim 
kiprikli hujayralar ham uchraydi. Bo’yin kanalining shil- 
•shq pardasi burmalar hosil qiladi va bu erda shilliq parda-•;ing xususiy qavatida yirik tcervikal 
bezlar mavjud. Bu bezlar !armoqlangan naysimon bezlar bo’lib, ular shilliq sekreg ishlab . 
[qaradi. 
Bachadon bo’yin qismining shilliq parda epiteyaiisi va tcer-kal bezlarining intensiv sekretor 
faoliyati tufayli bachadon oo’yni shilliq bilan to’lib turadi. Bo’yin qismining miometriy-si aylana 
yo’nalgan baquvvat silliq mushak tolalaridan iborat bo’lib, bachadon sfinkterini hosil qiladi. 
Muskul qisqarganda. bo’yin' bezlari shilliq ajratadi, bo’shashganda esa aspiratcna (so’rish) 
yuzaga keladi, bu esa spermaning qindan bachadon bo’sh-lig’igz o’tishiga yordam beradi. 
Bachadonning qon bilan ta’minlanishi va innervatciyasi. ^ychadon qon tomirlarga boy a’zo 
bo’lib, unda qon tomirlar mu-shak parda bilan birikib ketgan. Miometriyda mayda arteriya--
arning mushak pardasi shu qavat mushak tutamlari bilan qo’shi^ lib ketgan bo’ladi. Bachadonga 
kirgan qon tomirlar mushak par-dada tarmoqlanadi va shu erdan qolgan qavatlargz tarmo^lar 
beradi. SHilliq pardaga qarab arteriolalar spiralsimon yo’nal-gan bo’lib, kriptalar atrofida quyuq 
kapillyarlar 
:
to’rini hosil qiladi. 
Endometriyning qon bilan ta’minlani sh.i d a o’ziga xos xususiyatlar bor. Miometriydan 
endometringa ikki xil - to’g’ri g’a spiralsimon arteriyalar kiradi. To’g’ri artyryagyal^ar zk-
dometriyning bazal qavatida kapillyarlar to’rini hosil qiladi. 
Spiralsimon yo’nalishga ega bo’lgan arteriyalar zsa endomeg-riyning yuqori yuzasida ko’p sonli 
kapillyarlar to’rini hysil qiladi. Endometriyda qon tomirlarning bunday joylashishi men-
struatciya davrida funktcional qavatning tushib ketishi va bazal qavatni’.- saqlanib, qayta 
tiklanishi bilan bog’liq. 
Bachadonda limfatik tomirlar ham io’l bo’lib, ular iilliq va seroz pardada joylashib, boshqa 
to’rlar bilan bog’-'ang.andir. 
Bachadsn nervlarga boy. Uning yuzasida simpatik chigal bilan bo! tangan va yaxshi rivojlangan 
nerv chigali joylashgan. YUza chiga dan tarqalgan tolalar bachadonning mushak va shil-liq 
parda .ariga tarqalib, u erda chigallar hosil qiladi. Ular-ning alohlda shoxchalari epiteliyga etib 
boradi. Bachadon bo’yin qismining oldida, uni o’rab turuvchi yog’ kletchatkada, xromafin 
hujayralar tutuvchi yirik nerv tugunlari to’dasi joylashadi. Bachadon parasimpatik nerv tolalari 
bilan ham ta’minlangan degan ma’lumotlar bor. Bachadon epiteliysida turli tuzilishga ega 
bo’lgan retceptor nerv oxirlari borligi aniqlangan. 

---

406 
Menstrual yoki jinsiy tcikl. Tuxum hujayrasi ovulyatciya vaq-tida tuxumdondan chiqib, 
bachadon naylari orqali bachadonga qa-rab harakat qiladi. Bachadon davriy ravishda har 24-30 
kunda tuxum hujayrasini qabul qilishga tayyorlanadi. Bu tayyorlanish bachadon shilliq 
pardasining bir qator o’zgarishlaridan iborat bo’lib, bachadon devorida urug’langan tuxum 
hujayrasining im- 
plantatciyasi uchun qulai sharoit yaratilib, homilani oziq-ovqat bilan tayyorlanishini o’z ichiga 
oladi. Bunday o’zgarishlar nati-jasida shilliq parda ko’chib tushuvchi qavatga ega bo’ladi. Agar 
urug’lanish bo’lmasa, bu tayyorgarlik to’xtaydi, o’zgargan epiteliy qavati menstruatciyaga 
uchrab, ko’chadi va ochilgan qon tomirlardan chiqayotgan qon bilan birgalikda tushib ketadi. 
Agar urug’lanish bo’lsa, urug’langan tuxum hujayrasi bachadonning shilliq parda-siga o’tiradi, 
shilliq parda esa tuxum hujayrani o’rab o’sa bosh-laidi. Homila tug’ilgandan so’ng shilliq 
pardaning bu qismi ba-chadondan ajraladi va