Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

to’tcijzsi 
yuzasini qoplaydi. Buning natijasida endometriy 
tiklanadi va yangitdan epiteliy bilan qoplanadi. SHuning uchun bu davr 
pro-liferatciya yoki 
o’sish fazasi 
deb yuritiladi. Tiklanayotgan endo-metriy proliferatciyasi ayniqsa bu fazaning 
boshida (5-11-kun-lar) juda tez boradi. Qeyinchalik o’sish bir oz susayadi va nis-biy osoyishtalik 
yoki tinch davr boshlanadi (11 - 14-kunlar). Men-struatciyadan so’nggi davrda bachadon bezlari 
tez o’sadi., lekin in-gichka va to’g’riligicha qoladi va sekret ishlab chiqarmaydi. Bu davrda yuz 
bergan o’zgarishlar tuxumdonda o’sayotgan follikula-ning donador qavati hujayralari ishlab 
chiqarayotgan estrogen gormoni ta’sirida kechadk. 
SHunday qilib, menstruatciyadan so’nggi davr estrogen ta’si-rida yuzaga kelsa, menstruatciya 
oldi davri progesteron biyaan aniqlanadi, ya’ni butun menstruatciya tciklida tuxumdonda nav-
bati bilan estrogen va progesteron ishlanadi va bu gormonlar tciklik ravishda endometriyda 
o’zgarishlar bo’lishini ta’minlab turadi. 
Bachadon bo’yin qismining shilliq pardasi tciklik o’zgarishlar-ni o’z boshidan kechirmaydi va 
menstruatciyada tushib ketmaydi. Sekretor davrida uning bezlarida sekretor jarayonlar zo’rayib, 
ko’p miqdorda shilliq ajralishi kuzatiladi. 
Bachadonning yoshga qarab o’zgarishi. YAngi tug’ilgan qiz bola bachadoni kalta bandli, kichik 
qalpoqli zamburug’simon shaklda bo’lib, bo’yin qismiga nisbatan tanaei kalta bo’ladi (bo’-
yinning tanaga nisbatan 3:1, jinsiy balog’atga etgan yoshda - 1:1). 1 yoshga to’lgan qiz bolaning 
bachadoni 3 sm keladi va o’lchami 
keyingi 10 yil davomida kam o’zgaradi. Pubertat davrda bachadon hamda uning bezlari intensiv 
o’sadi. 
YAngi tug’ilgan qiz bola bachadonining mushak pardasi tolali komponentlarga boy biriktiruvchi 
to’qimadan iborat. Mushak hu-jayralari bu davrda kalta va duksimon. 10-12 yoshdan boshlab, 
miometriyda biriktiruvchi to’qima elementlari yaxshi rivojlana-di. Bachadonning aktiv 
funktcional davri o’rtacha 40-45 yoshlarga-cha davom etadi. YOshga nisbatan bu organning 
involyutciyasi 40- 45 yoshlardan boshlanadi. Bundan so’ng organda yosh oshib borgan sari 
atrofik va distrofik xarakterdagi o’zgarishlar boshlanadi. 
QIN (VAGINA) 
Qin - uzunligi 8-10 sm li nay bo’lib, yuqori qismi bilan bachadonning bo’yin qismiga, pastki 
qismi bilan esa o’zining dah-liziga ochiladi. Qin devori shilliq, mushak va adventitcial qa-
vatlardan iborat (253-rasm). SHilliq pardasi esa ko’p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan 
bo’lib, qalinligi 150-200 mkm ga etadi. Balog’at yoshiga etgan ayol qinining epiteliysida uch qa- 

---

408 
253- rasm. Qnn. 
I - shilliq parda; a -ko’p qavatlch yassp epmteliy; L - xususiy qatlam; v - qon yumirlar, 2 - 
mushak parda; 3 - birnktiruvchn to’qima 
(I. V. Almaz.v, L. S. Sutulsvdan).
.
;
vatni farqlash mumkin: bazal, oraliqvayuza yoki fun-k tc i o n a l qavat. Qindan olib 
tayyorlangan surtmada hujayra-larning turiga qarab tuxumdondan chiqayotgan gormon va uning 
qin epiteliysiga ta’sirini aniqlash mumkin. YUza yoki funktcio-nal qavat hujayralari o’z 
o’lchamlarining kattaligi, yassiligya, ba’zan qirg’oqlarining qayrilganligi, yadrosining 
kichikligy, tcitoplazmasining glikogenga boy bo’lib, bazofil ekanligi bilan xarakterlanadi. Qin 
surtmasida bu hujayralarning’ ko’pligi organizmda estrogen gormonining ko’pligidan dalolat 
beradi. Oraliq qavat hujayralarining o’lchamlari o’rtacha, yadrosi nisba-tan katta bo’lib, 
tcitoplazmasi bazofildir. 
Bazal qavat hujayralari kichik, dumaloq, bazofil bo’lib, hujayraning o’rtasiga joylashgan yadrosi 
odatda, kattadir. Surt-mada bu hujayralarning oshishi organizmda estrogen gormonining 
kamligidan dalolat beradi. YUza qavat hujayralarida kerato-gialin donachalari paydo bo’ladi, 
ammo bu qavat hujayralarining muguzlanishi kuzatilmaydi. Qinda doimo yashovchi mikroblar 
ta’sirida glikogenning parchalanishi sut kislotaning hosil bo’-lishiga olib keladi, shuning uchun 
ham qinning shillig’i kislotali reaktciyaga ega. Kislotali reaktciya tufayli qinning shillig’i bak-
teriotcid xususiyatga ega, bu esa qinda mikroorganizmlarnn ri-vojlantirmaydi. 
Epiteliy ostida elastik tolalarga boy siyrak tolali shakl-lanmagan biriktiruvchi to’qimali xususiy 
qavat yotadi. SHu erda bezlar bo’lmaydi. SHilliq pardaning xususiy qavati shakli no-to’g’ri 
so’rg’ichlar hosil qilib epiteliyga botib kiradi. SHuning uchun ham epiteliyning pastki chegarasi 
g’adir-budir bo’ladi. Xu-susiy plastinkada limfotcitlar sochilib yotadn, ba’zan esa lim-fatik 
follikulalar ham uchraydi. Qinda shilliq osti parda shakllanmaganligi uchun shilliq pardaning 
xususiy plastinkasi mushak pardaga o’tadi. Mushak parda kam rivojlangan ichkn tcir-kulyar 
qavat va oralarida elastik tolalarga boy bo’lgan birikti-ruvchi to’qima qatlamlarini tutuvchi 
baquvvat tashqi bo’ylama mushak tutamlaridan iborat. Qinning boshlanish qismida aylana 
yo’nalgan ko’ndalang targ’il mushak tolalari' joylashadi. Qinning adventitcial qavatidagi siyrak 
tolali shakllanmagan birikti-ruvchi to’qima qinni qo’shni organla-r bilan bog’lab turadi. Bu 
qavatda yirik venoz chigallari, nerv; stvollari yotadi. Bularning yo’nalishi bo’yicha katta 
bo’lmagan vegetativ nerv chigallari uchray-di. 
Qinning shilliq pardasi bachadon shilliq pardasi kabi dav-riy o’zgarishlarga uchraydi. 
Menstruatciya davrida yuza qavat epi-teliysi (funktcional qavat) tushib ketadi, shundan so’ng 
bazal qavatda proliferatciya jarayoni boshlanib qin epiteliysi yana qalinlashadi. Keyinroq ikkala 
qavat ham differentciallashadi va 2-3 qavatdan iborat funktcional qavat menstruatcnya oldi 
davrida 155 mkm gacha qalinlashadi.