Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

AYOLLARNING TASHQI JINSIY A’ZOLARI 
Ayollarning tashqi jinsiy a’zolari qin dahlizi, qindan dahlizni ajratib turuvchi qizlik pardasi 
(humen), katta va kichik uyatliq lablar va klitordan ibo- 
rat. 
Qin dahlizi 
ko’p qavatli yassi epiteliy bilan qoplangan. Qin-ning dahliziga ikkita yirik dahliz 
(Bartoli) bezlari ochiladi. SHakli jihatidan bu bezlar naysimon - al’veolyar bezlar bo’lib, 
prizmatik epiteliy bilan qoplangan va shilliq ishlab chiqa-radi. 
Qizlik pardasi 
qinning shilliq pardasining burmasidan ibo-rat bo’lib, tuzilishi qinning shilliq 
pardasi bilan bir xil. 
Kichik uyatliq, lablar 
ko’p qavatli yassi, bir oz muguzlanuvchan epiteliy bilan qoplangan bo’lib, 
bazal qavati pigment hujayra-lariga boy. Kichik lablar asosini elastik tolalar va qon tomir-larga 
boy bo’lgan siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qima tashkil etadi. Ko’p sonli yog’ 
bezlari uchraydi. 
Katta uyatliq lablar 
terining burmasidan iborat bo’lib, unda yog’ va ter bezlari va yog’ 
to’qimasining qatlamlari yotadi. 
Klitor 
- embrional taraqqiyot va rivojlanish bo’yicha erkak-lar jinsiy olatining dorzal qismiga 

---

409 
o’xshash bo’lib, ikkita erek-tik g’ovaksimon tanadan tuzilgan bo’lib, ko’p qavatli yassi, bir oz 
muguzlanuvchan epiteliy bilan qoplangan boshcha bilan tugaydi. 
Tashqi jinsiy organlar, ayniqsa, klitor, erkin va kapsulali genital tanachalar, sezuvchi Meysner 
tanachalari, plastinkasimon tanacha ko’rinishidagi nerv oxirlariga boy. 
SUT BEZLARI 
'Sut bezlari terining ko’rinishi o’zgargan apokrin bezlaridan iboratdir. U terining hosilasi bo’lib, 
ektodermadan kelib chiqi-shiga qaramasdan faoliyati jihatidan ayollar jinsiy sistemasi bilan 
chambarchas bog’liq bo’lganligidan jinsiy sistema bo’limida o’rganiladi. 
Taraqqiyoti. Sut bezlarining kurtaklari homila taraqqiyoti-ning ikkimchi oyida epidermisning 
butun tana bo’ylab cho’zilgan ikkita zich tizimchasi sifatida paydo bo’ladi va sut chizig’i deb 
nomlanadi. Har bir sut chiziqlarining oldingi yuzasida epider-mis qalinlashib sut nuqtasini hosil 
qiladi. Epider-mal tizimchadan ostida yotgan mezenximaga 20-25 tacha epidermal tizimcha o’sib 
kiradi. Ularning distal oxiri shoxlanib ketadi va sut bezlarining kurtaklarini hosil qiladi. 
Homilaning tug’ilish vaqta yaqinlashganda epitelial o’simtalarning ichida bo’shliq hosil bo’ladi. 
Buning natijasida naylar sistemasi vujudga ke-lib, ularning uchlari kengayib, terining yuzasiga 
ochiladi. Bu naylar ochiladigan joy uni qoplab turgan epiteliy hujayrala-rining muguzlanishi va 
tushib ketishi natijasida avval chuqurcha shaklini oladi, tug’ilish davriga kelganda bu chuqurcha 
tekislana-di. ^eyinchalik shu soha epiteliysining zo’r berib ko’payishi 
natijasida chuqurlik o’rnida so’rg’ich paydo bo’ladi. YAngi tug’il-ganlarning sut bezlari to’la 
differentciallashmagan bo’lishiga qaramay, bir oz bo’lsa ham, sekretciya qobiliyatiga egadir. 
Tug’nl
1
-gandan keyin bir necha kun sut bezlari sekretor faoliyatini bosh.-laydi va tarkibi 
bo’yicha og’iz sutiga yaqin suyuqlik ajratadi. Bu jarayon uzoqqa cho’zilmaydi, dastlabki 
haftalarda tugaydi. 
Balog’at yoshiga etguncha sut bezlari har ikki jinsda bir xil tuzilishga ega bo’lib, rivojlanayotgan 
epitelial naylar joylash-gan biriktiruvchi to’qimadan iborat. Har ikkala jinsda sut bez-larining 
taraqqiyotidagi farq balog’at yoshiga etganda boshlanadi. Ug’il bolalarda bez apparati 
taraqqiyoti, to’xtaydi, reduktciyalash-gan holatda qoladi. Qiz bolalarda esa bez naylaridan yoki 
sut yo’llari deb ataluvchi naylardan yon o’simtalar hosil bo’ladi, ularning oxirlarida 
qopchasimon kengaymalar-sekretor oxirla-ri (al’veolalar) yoki atcinuslar paydo bo’ladi. Hamma 
bezlar zo’r berib kattalashadi va yirik murakkab nay al’veolali bez ko’ri-nishini oladi. Bir 
vaqtning o’zida biriktiruvchi to’qamada og’ hujayralari yig’ila boshlaydi, bu sut bezlariga 
qabari^; shaklni beradi. Sut bezlarining taraqqiyoti va tuzilishi homiladorlik va laktatciya davrida 
nihoyasiga etadi. 
SHunday qilib, ayollarda sut bezlarining taraqqiyotn tuxum-don faoliyatining boshlanishi bilan 
bog’liq. Klimaks davrida tuxumdonda gormon hosil bo’lishi susaya boshlaganida sut bezlari ham 
involyutciyaga uchraydi. 
Sut bezlari o’zining tuzilishi va faoliyatida homiladorlik va laktatciya bilan bog’liq bo’lgan 
davriylikka ega. SHuning uchun sut bezining uch holatini farqlash mumkin: 1) balog’at yoshida, 
ya’ni bezning tinchlik davridagi tuzilishi: 2) sut bezining hom.n-ladorlik davridagi tuzilishi; 3) 
sut beznning laktatciya davrida-gi tuzilishi.